ابن عربی سپس حدیثی از پیامبر می‌آورد بدین مضمون که اگر کسی خدا | گنگ خواب دیده
ابن عربی سپس حدیثی از پیامبر می‌آورد بدین مضمون که اگر کسی خداوند را بر اساس شیوه‌ای که به نظر خودش درست می‌آید عبادت کند اگر آن شیوه، شرعی از جانب خدا نبوده باشد، خداوند در روز قیامت این عابد را به صورت امت واحدی که از هیچ امامی پیروی نمی‌کند محشور خواهد کرد و او را به نیکان ملحق خواهد ساخت. ابن عربی به صراحت می‌گوید که شریعت چیزی جز اخلاق نیست، البته اخلاقی که ناخالصی‌های اخلاق رایج در آن زدوده شده است. او سپس وابستگی اخلاق به شریعتِ منقول را این‌گونه به صراحت ردّ می‌کند: «آن کس که نیکی‌های اخلاقی را پیشه‌ی خود ساخته است، بر شریعتی الهی ره می‌سپارد حتی اگر خودش از آن خبر نداشته باشد» (فمن کان علی مکارم الاخلاق فهو علی شرع من ربه وان لم یعلم ذلک)، (فتوحات مکیه، قاهره: دار الکتب العربیه الکبری، ۱۹۱۱، جلد دوم، صفحه‌ی پانصد و شصت و دو، خط هفت). ابن عربی سپس اشاره می‌کند که بسیاری از چیزهایی که در قالب شریعت منقول فرود آمده به خاطر پرسش‌هایی بوده که مردم پرسیده بودند و اگر مردم نمی‌پرسیدند آن پاسخ‌ها هم فرود نمی‌آمد و اکنون جزیی از شریعت نبود. با اشاره به این نکته‌ی اخیر علاوه بر تصریح پیشین‌اش مبنی بر این‌که هر آن‌چه در شرع منقول نیامده از شریعت خارج نیست، حالا تلویحاً می‌گوید هر آن‌چه در شریعت منقول آمده نیز لزوماً شریعتی ابدی نیست زیرا به تعبیر او خداوند به زبان قوم سخن می‌گوید. به تعبیر دیگر: نه چنان است که هر آن‌چه در شرع آمده شرع باشد و نه چنان است که هر آن‌چه در شرع نیامده بیرون از شرع باشد. هدف از آوردن نمونه از ابن عربی در این‌جا دفاع از ادعای فروکاستن شرع به اخلاق نیست، هدف من تنها و تنها نشان دادن این نکته است که میراث فکری مسلمانان آن قدر متنوع است که حتی با استناد به این میراث نیز نمی‌توان به آسانی (و یا شاید اصلاً) ادعای فروکاست شرع به اخلاق را «آشکارا بیراهه» خواند. * یاسر میردامادی
