FactNameh | فکت‌نامه

2022-01-24 10:13:26 اپیزودِ شاخ‌دارها

این هفته در پادکست فکت‌نامه، به سراغ سوژه‌هایی رفته‌ایم که اغلب، شاخ‌دارند. ابتدا ادعایی را بررسی می‌کنیم که از سوی ابراهیم رئیسی و برخی از رسانه‌ها در ایران منتشر شده است. بر اساس این ادعا، رشد صادرات غیرنفتی ایران در زمان دولت رئیسی ۴۰ درصد افزایش داشته است. توضیح می‌دهیم که چرا به این ادعا نشان گمراه‌کننده داده‌ایم.

اما سه ادعایی که به آنها شاخ‌دار داده‌ایم از این قرارند: ادعای مصطفی میرسلیم درباره تعداد کارمندان دولت در ایران، ادعای علی‌اکبر #رائفی‌پور درباره اینکه به زودی همه سلاح‌های مدرن در جهان از کار می‌افتند و ادعای معاون وزیر بهداشت ایران درباره وجود اسناد MI6 مبنی بر دخالت آنها در شرایط جمعیتی در ایران.

در پایان نیز فکت‌چکی را از روزنامه همشهری بررسی می‌کنیم که می‌گوید طبق اعلام #یونسکو، فارسی تنها زبان کلاسیک زنده دنیاست.

پادکست فکت‌نامه را می‌توانید از همه اپلیکیشن‌های دریافت پادکست بشنوید.

هر هفته ساعت ۸ صبح جمعه به وقت تهران.

در کست‌باکس بشنوید

در گوگل پادکست بشنوید

در اپل پادکست بشنوید

در اسپاتیفای بشنوید

@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-22 09:48:29 آیا ارزش تولید ناخالص داخلی ایران بیشتر از ترکیه و عربستان است؟

خبرگزاری فارس در گزارشی نوشته: «ایران در جایگاه نخست تولید ناخالص داخلی در منطقه قرار گرفته و کشورهای عربستان و ترکیه در رتبه‌های دوم و سوم منطقه قرار دارند.»

منبع فارس داده‌های آماری صندوق بین‌المللی پول (ویرایش اکتبر ۲۰۲۱) است که بر اساس آن ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران ۱/۰۸ هزار میلیارد دلار و برای ترکیه و عربستان به ترتیب ۷۹۶ و ۸۴۳ میلیارد دلار برآورد شده‌.

اما این به معنی بزرگ‌تر بودن اقتصاد ایران از ترکیه و عربستان نیست. طبق همین آماری که فارس به آن استناد کرده، اقتصاد ترکیه و عربستان در سال‌های پیش بزرگ‌تر از ایران است. در یک دهه گذشته #اقتصاد ایران با میانگین رشد نزدیک به صفر در جا زده است، میانگین رشد ترکیه ۵/۵ درصد و عربستان ۲/۵ درصد در سال بوده است.

پس چه اتفاقی افتاده؟ صندوق بین‌المللی پول در محاسبات خود نرخ رسمی را مبنای محاسبه قرار می‌دهد، برای همین ارزش دلاری قیمت جاری تولید ناخالص داخلی ایران را با قیمت رسمی ۴۲۰۰ تومانی محاسبه کرده است. بانک‌جهانی چند ماه پیش با تعدیل نرخ برابری #ارز، برآورد خود را از ارزش تولید ناخالص داخلی ایران تا یک سوم کاهش داد.

اگر رقم اعلام شده از سوی صندوق بین‌المللی پول برای ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی (که ۱/۰۸ هزار میلیارد دلار برآورد شده) به جای محاسبه با نرخ برابری ۴۲۰۰ تومانی با میانگین نرخ بازار آزاد یعنی ۲۵ هزار و ۹۸۰ تومان ارزیابی مجدد شود، ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی به ۱۷۴/۶ میلیارد دلار تغییر می‌کند. چیزی حدود یک ششم برآورد فعلی. اما محاسبه ارزش جاری GDP ایران با قیمت دلار آزاد نیز تصویری واقعی از ابعاد اقتصاد ایران ارائه نمی‌کند.

با توجه به مشخص نبودن سهم انواع نرخ‌های دلار در تولید ناخالص داخلی ایران، نمی‌توان با قطعیت گفت چه نرخی از برابری، برآورد دقیق‌تری از ارزش جاری اقتصاد ایران را به دلار آمریکا به دست می‌دهد، اما می‌توان با اطمینان گفت اقتصاد ایران بزرگ‌تر از ترکیه و عربستان نیست.

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعای خبرگزاری فارس که «ایران در جایگاه نخست تولید ناخالص داخلی در منطقه و عربستان و ترکیه در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.

توضیحات بیشتر همراه با منابع را در سایت فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-21 16:19:13 خبر وجود یک بیماری جدید در شیان چین، که می‌گویند همه‌گیر شده و باعث خونریزی از گوش، چشم و بینی می‌شود، در شبکه‌های اجتماعی ایران پخش شده. این شایعه که از سوی نظریه‌پردازان توطئه ارائه شده، فاقد اعتبار و بی‌اساس است.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-21 09:45:35 عبدالله گنجی، مدیرمسئول همشهری در توییتی به نقل از این روزنامه نوشت؛ یونسکو چهار زبان یونانی، لاتین، سنسکریت و فارسی را به عنوان زبان‌های کلاسیک اعلام کرده زیرا بیش از هزار سال قدمت دارند و در این میان فارسی، تنها زبان کلاسیک زنده دنیاست.

منبع این نقل قول، مصاحبه همشهری با رضامراد صحرایی، استاد آموزش زبان فارسی است. او در گفتگو با فکت‌نامه هم این موضوع را بدیهی دانست اما منبعی از یونسکو معرفی نکرد. ما نیز در جستجوهای خود عبارت «زبان کلاسیک» را در اسناد یونسکو پیدا نکردیم.

مفهوم زبان کلاسیک تعبیری همه‌گیر و پذیرفته‌شده در زبان‌شناسی نیست. دو متخصص این رشته، تعاریف مختلفی از این مفهوم ارائه کرده‌اند. یکی از آنها فارسی را (با تعریف خود) جزو زبان‌های کلاسیک نمی‌داند و دیگری نیز به جز فارسی زبان‌های زنده‌ای چون یونانی، چینی و عربی را نیز در این دسته قرار می‌دهد. در ضمن می‌توان به زبان‌هایی قدیمی چون عبری، یونانی و سریانی نیز اشاره کرد که هنوز مردم به این زبان‌ها صحبت می‌کنند.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعای روزنامه همشهری نشان «نادرست» می‌دهد.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-21 07:30:31 اپیزودِ شاخ‌دارها

این هفته در پادکست فکت‌نامه، به سراغ سوژه‌هایی رفته‌ایم که اغلب، شاخ‌دارند. ابتدا ادعایی را بررسی می‌کنیم که از سوی ابراهیم رئیسی و برخی از رسانه‌ها در ایران منتشر شده است. بر اساس این ادعا، رشد صادرات غیرنفتی ایران در زمان دولت رئیسی ۴۰ درصد افزایش داشته است. توضیح می‌دهیم که چرا به این ادعا نشان گمراه‌کننده داده‌ایم.

اما سه ادعایی که به آنها شاخ‌دار داده‌ایم از این قرارند: ادعای مصطفی میرسلیم درباره تعداد کارمندان دولت در ایران، ادعای علی‌اکبر #رائفی‌پور درباره اینکه به زودی همه سلاح‌های مدرن در جهان از کار می‌افتند و ادعای معاون وزیر بهداشت ایران درباره وجود اسناد MI6 مبنی بر دخالت آنها در شرایط جمعیتی در ایران.

در پایان نیز فکت‌چکی را از روزنامه همشهری بررسی می‌کنیم که می‌گوید طبق اعلام #یونسکو، فارسی تنها زبان کلاسیک زنده دنیاست.

پادکست فکت‌نامه را می‌توانید از همه اپلیکیشن‌های دریافت پادکست بشنوید.

هر هفته ساعت ۸ صبح جمعه به وقت تهران.

در کست‌باکس بشنوید

در گوگل پادکست بشنوید

در اپل پادکست بشنوید

در اسپاتیفای بشنوید

@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-20 20:14:45 ابراهیم رئیسی می‌گوید در دوره ریاست جمهوری او صادرات غیرنفتی رشد ۴۰ درصدی داشته‌است. این ادعا گمراه‌کننده است، چون رشد ۴۰ درصدی مربوط به رشد ارزش صادرات و در نتیجه افزایش قیمت‌های جهانی است، حجم صادرات غیرنفتی ایران در ۹ماه اول ۱۴۰۰ فقط ۶/۵ درصد رشد داشت.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-20 16:07:52 آیا #غربالگری موجب سقط ۷۰۰هزار جنین در سال می‌شود؟

خبرگزاری مهر نوشته است: «طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده سالانه از ۷۰۰ هزار سقط جنین جلوگیری می‌کند.»

قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در تاریخ ۲۴ آبان ۱۴۰۰ برای اجرای آزمایشی ۷ ساله ابلاغ شده است. بنابراین هنوز برای صحبت درباره اثرگذاری این قانون زود است، اما فکت‌هایی هست که این ادعا را به روشنی زیر سوال می‌برد.

آخرین آمار و برآوردهای رسمی وزارت بهداشت در خصوص تعداد سقط جنین غیرقانونی ۲۲۰ هزار مورد است که به سال ۱۳۹۲ باز می‌گردد و بعد از آن، این وزارتخانه، هیچ آمار رسمی دیگری منتشر نکرده‌است.

در سال‌های اخیر اعداد و ارقام متنوعی درباره آمار تقریبی سقط جنین در ایران مطرح شده‌اند. مشخص نیست مبنای این برآوردها چیست و امکان تایید یا رد آنها به صورت مستقل وجود ندارد.

قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، توصیه پزشکان به زنان باردار در خصوص انجام تست‌های غربالگری را ممنوع کرده و اگر هیچ زنی تست غربالگری ندهد، می‌توان انتظار داشت که آمار سقط درمانی -سقط قانونی- کاهش پیدا کند، اما این میزان به نسبت ادعای مطرح شده بسیار ناچیز است. بر اساس آخرین اعلام رسمی پزشکی قانونی در سال ۱۳۹۷،‌در مجموع ۱۲هزار زن برای دریافت تاییدیه سقط جنین به این سازمان معرفی شده که ۹۷۰۰ نفر آنها موفق به دریافت تاییدیه شده‌اند.

سقط غیرقانونی جنین، پیش از این قانون نیز ممنوع و مشمول مجازات بوده است. قانون جوانی جمعیت مجازات عاملان و مباشران سقط جنین را افزایش داده، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این اقدام باعث از بین رفتن یا کاهش شدید سقط جنین غیرقانونی شود. چنانکه در سال‌های گذشته اعمال مجازات‌های سنگین (از اعدام تا حبس طولانی‌مدت) برای قاچاق مواد مخدر، باعث ریشه‌کنی آن نشده است.

«فکت نامه» این گزاره را که «طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده سالانه از ۷۰۰ هزار سقط جنین جلوگیری می‌کند» به شکل آشکاری اغراق‌شده و غیرمنطقی می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.

توضیحات بیشتر همراه با منابع را در سایت فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-20 09:46:15 کمال حیدری، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، می‌گوید: «اسناد لو رفته از MI6 نشان می‌دهد که دشمن روی کاهش جمعیت و نابودی کشور حساب کرده است.»

از خود او درباره منبع گفته‌هایش سوال کردیم. دفتر او آدرس یک گزارش قدیمی خبرگزاری فارس را به ما داد که مربوط به صحبت‌های ۱۱ سال پیش برژینسکی مشاور ارشد ۴۵ سال پیش رئیس‌جمهوری آمریکا است.

در این گزارش هیچ صحبتی از MI6 یا سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا نیست، حتی موضوع گزارش «کاهش جمعیت» در ایران نیست. برژینسکی در جایی از مصاحبه از عبارت «تغییر دموگرافی» برای توصیف رشد طبقه متوسط استفاده می‌کند.

رسانه‌ها و افراد مختلف در ایران بارها از وجود «توطئه دشمنان» جمهوری اسلامی برای کاهش جمعیت صحبت کرده‌اند. ما از پشت پرده خبر نداریم، اما تا آنجایی که می‌دانیم،‌ هیچ سند و مدرک معتبری مبنی بر وجود توطئه جمعیتی علیه ایران وجود ندارد.

با این اوصاف «فکت‌نامه» به این گفته آقای حیدری، معاون وزیر بهداشت که «اسناد لو رفته از «ام آی سیکس» نشان می‌دهد که دشمن روی کاهش جمعیت و نابودی کشور حساب کرده است» نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-18 18:38:12 مصطفی میرسلیم نماینده و عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس می‌گوید: «ایران ۳/۵ میلیون کارمند دارد که با آن می‌توان کل آسیا را اداره کرد».

این ادعا آنقدر اغراق‌شده است که فکت‌نامه به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.

طبق آمار سازمان امور استخدامی، تعداد کارکنان دولت، دقیقا ۲,۲۴۵,۶۲۳ نفر است. این آمار بدون احتساب نیروهای نظامی، انتظامی، کارکنان وزارتخانه‌های اطلاعات، دفاع و شرکت‌های وابسته است، بنابراین جمعیت کارمندان دولت و بخش عمومی به حدود ۳/۵ میلیون نفر می‌رسد.

تعداد شاغلان بخش عمومی در آمارگیری نیروی کار مرکز آمار در سال ۹۹ دقیقا ۳,۴۵۹,۲۰۵ نفر برآورد شده که حدود ۱۵ درصد کل جمعیت شاغل کشور است. تعداد کارمندان و کارکنان بخش عمومی در کشورهای آسیا ده‌ها برابر بیشتر از این است، تنها تعداد کارمندان در چین بیش از ۵۵ میلیون نفر است.

بارها از تعداد بالای کارمندان در ایران انتقاد شده، در حالی که طبق آمار سازمان بین‌المللی کار لااقل در ۲۱ کشور جمعیت کارکنان بخش عمومی بیش از ایران و در ۱۰۰ کشور نسبت جمعیت کارکنان بخش عمومی به کل جمعیت شاغل بالاتر از ایران است.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید

2022-01-17 23:28:41 رشد واقعی صادرات غیرنفتی ایران در سال ۱۴۰۰ چقدر است؟‌

اخیرا برخی رسانه‌ها در ایران گزارش‌هایی درباره رشد ۴۰درصدی صادرات غیرنفتی ایران با وجود #تحریم و FATF منتشر می‌کنند.

طبق آمارهای رسمی، ارزش صادرات غیرنفتی در ۹ ماه نخست ۱۴۰۰ به نسبت مدت مشابه سال پیش، ۴۰درصد رشد کرده،‌ اما این به تنهایی نشان دهنده همه واقعیت نیست.

رشد ارزش صادرات غیرنفتی بیش از آنکه نتیجه افزایش صادرات باشد، معلول افزایش قیمت‌های جهانی به خصوص قیمت نفت و فراورده‌های نفتی است. یک چهارم ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران سهم پتروشیمی است که با وجود کاهش حجم صادرات، ارزش دلاری آن به نسبت سال قبل ۸۳درصد بیشتر شده.

مقایسه رشد تجارت خارجی با سال ۱۳۹۹ مقایسه درستی نیست. به دلیل محدودیت کرونا در سال ۲۰۲۰ ارزش کل تجارت جهانی ۷درصد کم شد. برآوردهای سازمان تجارت جهانی حکایت از رشد ۱۱درصدی سال ۲۰۲۱ دارد. این در واقع نه رشد، بلکه نوعی بازگشت به وضعیت سال ۲۰۱۹ بود.
در ایران نیز آنچه در سال ۱۴۰۰ رخ داده در واقع بازگشت به وضعیت سال ۱۳۹۸ است. مقایسه آمارهای ۹ ماه نخست ۱۴۰۰ و ۱۳۹۸ نشان می‌دهد ارزش صادرات ۹ درصد بیشتر و حجم صادرات حدود ۱۲ درصد کمتر از دو سال پیش است.

مقایسه آمارهای ماهانه تجارت خارجی ایران نیز نشان می‌دهد، بعد از ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در مرداد ۱۴۰۰ تغییر قابل ملاحظه‌ای در آمار صادرات غیرنفتی به وجود نیامده است. بنابراین اگر رشد ۴۰ درصدی صادرات غیرنفتی در ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۰ را نوعی دستاورد به حساب بیاوریم، چیزی حدود نیمی از آن سهم دولت قبل و نیمی سهم دولت سیزدهم خواهد شد.

با این اوصاف فکت‌نامه به این گزاره که «صادرات غیرنفتی ایران با وجود تحریم و FATF به نسبت پارسال ۴۰ درصد رشد کرده است» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.

در فکت‌نامه بخوانید

در تلگرام بخوانید
@Factnameh باز کردن / نظر دهید