«منظور احمد» و آنها که اقتصاددان نیستند: نگاهی به راهبرد جدید | اقتصاد ایران
«منظور احمد» و آنها که اقتصاددان نیستند: نگاهی به راهبرد جدید تجاری پاکستان
دقیقا یک هفته پیش، دوشنبه ۳ ژانویه، در پاکستان «شورای امنیت ملی»، به ریاست «محمد شهباز شریف» نخست وزیر، اعضاء کابینه، رئیس کمیته ستاد مشترک و روسای سرویس‌های اطلاعاتی تصمیم گرفت تا راهبرد جایگزینی واردات را به عنوان گامی در جهت تقویت اقتصاد کشور ابلاغ کند. در بیانیه این شورا چنین آمده است که «امنیت همه جانبه ملی حول محور امنیت اقتصادی می‌چرخد و حاکمیت و عزت بدون خودکفایی و استقلال اقتصادی تضعیف خواهد شد. به منظور تقویت اقتصاد، کمیته بر روی برداشتن گام‌های مشخصی شامل منطقی‌سازی واردات و جلوگیری از خروج غیرقانونی ارز و تجارت حواله توافق کرد»
«منظور احمد» پاکستانی، که سال‌ها سفیر این کشور در سازمان تجارت جهانی، سرپرست تیم مذاکراتی پاکستان در فرایند الحاق و تسهیل تجاری و رهبر مذاکرات تجاری پاکستان در نشست‌های متعدد بوده و در کارنامه خود مدیریت در سطوح بالای سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و معاون ریاست سازمان جهانی گمرک را نیز دارد، پس از این تصمیم از همه بیشتر ناامید و عصبانی بود. یادداشت امروز او در روزنامه «تریبون» پاکستان انعکاس درد و خرد او است.
یادداشت: " از آنجایی که هیچ یک از اعضای این شورا اقتصاددان نیستند، نمی‌دانند که سیاست‌های جایگزینی واردات همیشه منجر به «سوگیری ضد صادراتی» (۱) جریان تجاری می‌شود و چنین سیاست‌هایی هرگز در هیچ کشوری جواب نداده است. «محمد اسحاق‌دار»، وزیر دارایی فعلی، در گذشته (که وزیر صنایع و وزیر بازرگانی بود)، چنین نگاهی داشت، اما خیلی زود نتایج منفی آن را دید. آزمایش نسخه مشابه، نتایج مشابه‌ای نیز خواهد داشت.
کافی است به تمایز نتایج اتخاذ دو استراتژی تجاری متفاوت در دو کشور شیلی و آرژانتین با شرایط اولیه مشابه نگاه کنیم. شیلی رشد صادرات-محور و آرژانتین جایگزینی واردات را برگزید. «رائول پربیش»، اقتصاددان معروف آرژانتینی، از سیاست‌های جایگزینی واردات حمایت می‌کرد، در حالی که اقتصاددان شیلیایی معروف به «پسران شیکاگو» (۲)، از دهه ۱۹۷۰ مارپیچ رو به رشد اقتصادی شیلی به پشتیبانی صادرات را طراحی کردند. حال ۵۰ سال گذشته و می‌توانیم نتایج را با هم مقایسه کنیم. آرژانتین، یکی از ثروتمندترین کشورها قبل از شروع مسیر جایگزینی واردات، اکنون در مشکلات اقتصادی عمیقی فرو رفته است. ۲۲ بار به صندوق بین‌المللی پول مراجعه کرده و در سال ۲۰۱۸، ۴۰ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۲، ۴۴ میلیارد دلار دیگر برای انجام تعهدات خود وام گرفته است. در آن سوی دیگر، همسایه این کشور، شیلی، که زمانی کشوری نسبتا فقیر و تورم آن در سال ۱۹۷۴ به ۶۰۰ درصد رسیده بود، اکنون یکی از مرفه‌ترین کشورهای آمریکای لاتین شده است.
به طور مشابه، هند و پاکستان از زمان استقلال سیاست‌های جایگزینی واردات را دنبال کرده‌اند و هند نسبت به پاکستان سطوح حمایت بالاتری داشت. در اواخر دهه ۱۹۸۰، هر دو کشور با کسری تجاری شدیدی مواجه و مجبور شدند از صندوق بین المللی پول وام بگیرند. در مقابل، صندوق بر این دو کشور بابت باز کردن اقتصادشان فشار می‌آورد که نتیجتا هر دو کشور آزادسازی را از سال ۱۹۹۰ به بعد آغاز کردند. اقتصاد هند در این زمینه روند پایداری به خود گرفت. تا سال ۲۰۰۸، هند توانسته بود متوسط نرخ تعرفه واردات (اقلام غیرکشاورزی) خود را به ۱۰ درصد کاهش دهد. با تعرفه‌های پایین‌تر، این کشور موفق شد اقتصاد خود را در سطح جهانی متنوع‌تر و یکپارچه‌تر کند. در سال ۱۹۹۱، رشد صادرات ۲۳ میلیارد دلاری هند آغاز شد و امروز در پایان سال ۲۰۲۲ شاهد صادرات ۶۶۰ میلیارد دلاری این کشور هستیم (صادرات کالایی ۵۴۶ و صادرات خدمات ۱۱۴ میلیارد دلار).
اما از آن سو، روند آزادسازی پاکستان همیشه دو قدم به جلو و یک قدم به عقب بوده است. پس از یک دوره کوتاه آزادسازی سریع، از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۲، صادرات کالا و خدمات پاکستان به طور متوسط سالانه حدود ۱۵ درصد رشد کرد و از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۱ به ۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ رسید. با این حال، سال ۲۰۰۸ این روند معکوس شد و از این سال به بعد با وضع تعرفه‌‌ها و موانع قانونی بیشتر، رشد صادرات پاکستان به محاق رفت.
(۱) Anti-Export Bias = سوگیری ضد صادراتی (۲) Chicago Boys: پسران شیکاگو آنها گروهی از اقتصاددانان شیلیایی طرفدار دکترین شوک بودند که در گروه اقتصاد دانشگاه شیکاگو زیر نظر «میلتون فریدمن» تحصیل و بین سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۰ در دوره «پینوشه» به مناصب بالای دولتی رسیدند.
