ممالک محروسهء ایران عباس امانت ریشهء 'ممالک محروسه' به دورهء | Mohammad Imani محمّد ایمانی

ممالک محروسهء ایران
عباس امانت

ریشهء "ممالک محروسه" به دورهء ساسانیان بازمیگردد. این خاطره که ایران سرزمینی متشکل از ممالک مختلف است و پذیرفتن این امر که دولت مرکزی بتواند بر سراسر ایران احاطه و سلطهء کامل داشته باشد همیشه غیرممکن بود. در واقع دسترسی به حاشیه در فلات ایران بعلت وجود کوهستان ها بسیار مشکل بود. از طرفی دولت، منابع مالی کافی در اختیار نداشت که بتواند این چیرگی مستقیم را برقرار کند. بهمین خاطر همیشه مایل بود به حاشیه اجازه دهد حکومت نیمه مختار داشته باشد مادامی که باج خود را میدهد و در مقابل شاهنشاه طغیان نمیکند. این شکل از ممالک محروسه، همیشه در مقابل خارجیان حراست میشد ولی در داخل اجازه میداد که مناطق، نیمه مختار باقی بمانند.

ایجاد دولت مرکزی به شکل فعلی به دوران مشروطه بازمیگردد که الگویِ مشروطه‌خواهان تمرکزگرایی دول روسیه و فرانسه انقلابی بود و برای آنها مفهوم نیمه‌مختاری سرزمین های ایران قابل پذیرش نبود اما برای اجرای ایدهء خود منابع مالی در دست نداشتند. از دوره پهلوی است که به خاطر شکل‌گیری یک اقتصاد جدید که به اکتشاف نفت مرتبط است امکان برای تشکیل دولت مرکزی مدرن در ایران که ارتش متحدالشکل دارد و با آن تمامی سرزمین‌های کوچ‌نشین داخله ایران اعم از کردها، قشقایی‌ها، ممسنی، شاهسوند و بلوچ را یکپارچه کند، فراهم شد که تا آن زمان در تاریخ ایران سابقه نداشت.

این شکل از دولت عوارضی هم داشت و آن اینکه دولت مرکزی را قوی و خودکامه ساخت که مشکلات آن در دهه‌های بعد هویدا شد. این دولت جدید نیز در پی مشروعیت جدیدی برای خود بود فلذا یک نوع ملی‌گرایی یا ناسیونالیسم را با توجه به ایران باستان و زنده کردن خاطره گذشته ایجاد کرد که از نظر حکومت خیلی عظمت داشت. از طرفی دیگر طبقه متوسطی ایجاد شد که بخش اعظم آن به جریانات چپ گرایش پیدا کرد. از زمان صفویه تا عصر پهلوی همیشه به شاهان انتقاد میشد ولی هیچگاه مشروعیت سلطنت مورد پرسش قرار نگرفته بود.