پروژه‌ی قدرت، مالکیت، ثروت در حاکمیت نوفئودال ایران کمال | ایران فردا
پروژه‌ی قدرت، مالکیت، ثروت در حاکمیت نوفئودال ایران
کمال اطهاری @iranfardamag
وقتی گزارش «هیأت تحقیق و تفحص فولاد مبارکه اصفهان»، از طریقی نامعلوم و قبل از رسیدن به دست قوه‌ی قضائیه، بصورت یک شب‌نامه انتشار عمومی یافت؛ ابتدا مانند همه خشم مرا نسبت به جلوه‌ای دیگر از فساد نظام‌مند در ایران برانگیخت. اما با مروری اولیه بر گزارش و حرف‌هایی که (مانند تفاوت اختلاس با تخلف مالی) گفته شد، شک کردم که این واقعه نیز می‌تواند بخشی از دعواهای جناحی برای خارج کردن یک منبع اساسی رانت از دست یک جناح (یا خرده‌جناح) در حاکمیت و تبدیل آن به تیول خود باشد. مانند دعوایی که پیش ازین درباره‌ی پتروپارس، کارخانه‌های خودروسازی، سازمان تامین اجتماعی و... درگرفته بود و هراز چندگاه از سرگرفته می‌شود. یا سروصدای بلند شده، مانند های‌وهوی درباره‌ی ساخت «ارابه‌های مرگ» در کارخانه‌های خودروسازی ایران است؛ که درواقع زمینه‌سازی برای واردات خودرو، و کسب رانت مستقیم و بی‌زحمت یا بی‌واسطه‌ی تولید بود، نه برای اصلاح مدیریت و جلوگیری از رانت‌جویی‌های چندصد میلیون دلاری در آنها، برای ورود به تولید دانش‌بنیان، با کیفیت، و ارزانِ خودرو. وقتی که «سران سه قوه تاکید کردند بررسی گزارش‌های تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی فقط در صلاحیت قوه قضائیه است و تا پیش از رسیدگی به این گزارش‌ها در محاکم صالح قضایی، لازم است از گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای خودداری شود»، شکم به یقین مبدل شد که انتشار این گزارش برای تکمیل فرایند قدرت- مالکیت- ثروت بوده است. به عبارات آخر گزارش مذکور توجه کنید تا در ادامه به تحلیل آن بپردازیم:
«کلید اصلی بسیاری از معضلات حادث شده در این صنعت و سایر صنایع نظیر پتروشیمی، نفت، گاز، ... و حتی بانک ها، ابرمسأله خصوصی‌سازی است، که شاید سرنخ آن را بتوان در اجرای غلط و یا ناقص ابلاغیه سیاست های کلی اصل ۴۴ جستجو کرد. از این رو، هر چند برخورد قاطع با مسببین تخلفات فوق، امری ضروری و درس عبرتی برای مدیران متخلف است، اما ریشه مشکلات را باید در تفکیک مدیریت از مالکیت به نحوی که مالکان واقعی هیچ نقشی در مدیریت ایفا نمی‌کنند و ایجاد شرکت های دولتی، خصولتی و خصوصی با مدیریت دولت دانست، که منشأ حقوق های نجومی، پولشویی، رانت، مسافرت های خارجی، اخلال در نظام اقتصادی، فساد، عضویت فامیلی، رفاقتی و سیاسی در هیأت مدیره هاست. لذا باید با تلازم مدیریت و مالکیت و حذف این دست شرکت‌ها، به سمت شرکت صددرصد خصوصی، چه از جهت مالکیتی و چه از جهت مدیریتی، و یا دستگاه کاملا دولتی حرکت کرد.»
همان‌طور که در یادداشت «بحران و زوال نوفئودالیسم در ایران» در کانال تلگرامی نشریه ایران فردا، و در مقاله‌ی «برآمدن و تثبیت شکل‌بندی نوفئودال در ایران» (نشریه گفتگو، شماره 91، اسفند 1400) به تفصیل شرح داده‌ام، وقتی قدرت با مالکیت درهم‌تنیده می‌شود، شکل‌بندی نوفئودال تکمیل و تثبیت می‌گردد. حاکمیت در شکل‌بندی نوفئودال در ایران، یک مجموعه‌ی نهادی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با جهت‌گیری غالبِ «قدرت- مالکیت- ثروت» است. خصایص اصلی این شکل‌بندی نوفئودال عبارت‌اند از: وجود اقتصاد سایه، باج‌گیری یا بازتوزیع اجباری، فساد، نقش آشکار و مؤثر خانوادگی، تقسیم بخشی و جغرافیایی حوزه‌ی نفوذ برای کسب رانت بین افراد و جریان‌ها، رابطه‌ی قیمومیت و حامی‌گری، و ناروشنی و عدم قطعیت نهاد مالکیت خصوصی (در مقابل قدرت حاکم)....
