تحلیل جلوه های کارآمدی در ساختار قدرت حبیب ابراهیم پور نو | 📶درسگفتارهای جامعه شناسی
تحلیل جلوه های کارآمدی در ساختار قدرت
حبیب ابراهیم پور
نوشته حاضر بر اساس دیدگاه ماکس وبر جامعه شناس آلمانی با بررسی جلوه های کارامدی در ساختار قدرت به تحلیل مناسبات نظام اداری متناظر با ساختار قدرت می پردازد.
ماکس وبر کنشهای انسان را بر مبنای سیر تاریخی و تطور ملتها به کنش "عاطفی"، "سنتی" و "عقلانی" تقسیم می کند. به باور وبر متناظر با سه کنش فوق سه قدرت(اقتدار/سلطه) شکل گرفته است: قدرت کاریزماتیک متناظر با کنش عاطفی، قدرت سنتی متناظر با کنش سنتی و قدرت عقلایی متناظر با کنش عقلانی. به عبارتی دیگر مشروعیت قدرت در قدرت سنتی، از سنت؛ در قدرت کاریزماتیک از شخصیت و ویژگی‌های رهبری فرد و در قدرت عقلانی - قانونی، از نظام دیوانسالاری و قانونی نشات می گیرد. این کنش یا قدرت بیانگر سه دوره تاریخی هم هست که هر کشوری برای گذر به عصر مدرنیته باید پشت بگذارند. گذر از کنش عاطفی به سنتی سپس سنتی به عقلایی.
قدرت کاریزماتیک: کاریزما یا در ادبیات ایران فره یا فرهی ویژگی فردی و خدادادی است که با رهبری کاریزما زاده می شود. ویژگی منحصر به فردی که ذاتی بوده و قابل انتقال به غیر نیست در این دوره تاریخی فرد کاریزما قدرت را به دست گرفته و با توسل به ویژگی الوهی خود حکمروایی می کند پیروان کاریزما مبتنی بر کنش عاطفی و احساسی از دستورات و فرامین ایشان اطاعت و فرامین وی را فرامین الهی می پندارند. رابطه بین رهبر و پیرو بسان ادبیات ایرانی رابطه مرید مرشدی است و در منطق بین مرید و مرشد "چرا" وجود ندارد.
شاخص استخدام و ارتقا در دستگاه حکمرانی بر اساس میزان وفاداری به کاریزما سنجیده می شود. سعی پیروان شناخت و عمل بر اساس اسلوب رفتاری کاریزمایی است. معیار کارامدی فرد و دستگاه بوروکراسی (دیوانسالاری یا نظام اداری) میزان وفاداری به کاریزماست تا عملکرد. در تصمیم بین کارامدی/منافع عمومی Public Intrasts و وفاداری، وفاداری مرجح است.
قدرت سنتی: در جامعه سنتی رفتار و کردار افراد و نظامات اعم از نظام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بر اساس سنتهای حاکم تعریف می شود اداب و سنن گذشتگان بر قاطبه امور جامعه غالب بوده و معیار قضاوت و سنجش اعمال افراد و نظام اداری است. در این نوع قدرت حقوق سنتی یک فرد یا گروه حاکم توسط زیردستان پذیرفته می شود. به لحاظ تاریخی این مدل رایج‌ترین نوع قدرت و حکومت بوده است. به باور وبر قدرت سنتی مانع بسط و توسعه قدرت عقلانی - قانونی و ورود به عصر مدرن می‌شود.
شاخص استخدام و ارتقا در دستگاه حکمرانی بر اساس میزان پایبندی به سنتها(ملهم از کاریزما) سنجیده می شود. سعی پیروان شناخت و عمل بر اساس سنتهای حاکم(بخوانید حاکمان) است. معیار کارامدی فرد و دستگاه بوروکراسی (دیوانسالاری یا نظام اداری) میزان تعهد به سنتها و تنظیم رفتار بر اساس انهاست تا عملکرد. در تصمیم بین کارامدی/منافع عمومی و حفظ سنتها، حفظ سنتها ارجحیت دارد گویا ماموریت نظامات اعم از سیاسی... و اداری حفظ سنن است.
قدرت عقلایی: قدرت عقلایی مبتنی بر شایستگی و در سلسله مراتب دیوانسالاری وبری حاصل می شود. تحت قدرت عقلانی - قانونی یک نظم عقلی و قانونی حاکمیت دارد نظامی که در آن قوانین بر مبنای عقلانیت وضع و مراعات و ساری و جاری می شود.
شاخص استخدام و ارتقا در دستگاه حاکمیت بر اساس عقلانیت و قواعد دیوانسالاری است. پیروان(بخوانید زیردستان) سعی در افزایش توانمندی و قدرت تخصص و حرفه ای هستند. معیار کارامدی فرد و دستگاه بوروکراسی (دیوانسالاری یا نظام اداری) شاخصهای کارایی و قابل سنجش است کارامدی/منافع عمومی در اولویت توجه قرار دارد.
نتیجه گیری: بر اساس تحلیل فوق جوامع و ساختار قدرت حاکم در آن را می توان بر اساس ویژگی و دوره تاریخی حاکم بر آن و مناسبات بین دولت و ملت به عنوان یک مدل و واحد تحلیل بررسی و اسیب شناسی کرد.
