فرهاد قنبری عرفان ایرانی برای شناخت ابتدایی از عرفان ایرانی | خرمگس
فرهاد قنبری عرفان ایرانی
برای شناخت ابتدایی از عرفان ایرانی و عارفان بزرگی چون مولوی باید به جای آثار تجاری که در قالب کتاب و فیلم ارائه می‌شود، به آثار عرفان‌پژوهان و مولوی پژوهان برجسته کشور و جهان نگاه کرد.
۱- عُرفا همیشه از ظرفیت انسانها برای میزان برداشت و سیراب شدن از چشمه معارف و زیست معنوی سخن گفته اند. نگاه اغلب آنها به آفریدگار و معنویت، نگاهی به شدت نخبه‌گرایانه و متفکرانه و زیبایی‌شناسانه است، نگاهی که اغلب از درک عوام، زُهاد و مدعیان رسمی دین خارج بوده و گاهی به مانند حلاج و عین القضات به قیمت جانشان تمام شده است. عرفان ایرانی (به ویژه از قرن دوم تا هشتم هجری) نه انتخاب و حرکتی فردی و گسسته، بلکه مجموعه‌ای در هم تنیده است که شناخت تک تک اجزاء و افراد آن، بدون شناخت تاریخچه و کلیت آن شناختی ناقص و اشتباه است. بدیهی است فهم جهان مولوی بدون فهم سنایی و عطار و حلاج و ابوسعید و خرقانی و دیگر عرفای بزرگ این جغرافیای عظیم عملا درک و شناختی نادرست است. (مولوی خود می گوید: «عطار روح بود و سنایی دو چشم او ما از پی سنایی و عطار می رویم»)
۲- مواجهه عُرفا با الهیات و معارف دینی نه مواجهه ای از سر تکلیف و عادت، نه برای کسب قدرت و ثروت و نه تلاش برای کسب اعتبار و منزلت دنیایی و نه حتی با هدف وصول به بهشت، بلکه مواجهه ای از سر عشق و فنا شدن در معشوق است. بزرگان عالم عرفان (منظور عرفان تا قرن هفتم و هشت هجری است نه عرفان مبتذل شده سده ها و دهه های اخیر) هنگام نماز یا قرائت قرآن به گونه ای با متن مواجهه می شوند که انگار اولین بار است نماز یا قرآن می خوانند، «چو بید بر سر ایمان خویش می لرزند» و هر حمدی و سوره ای که می خوانند، دچار اضطراب وجودی شده و تک تک واژه های آن را از نو مکاشفه می کنند. مواجهه آنها با دین مواجه ای زیبایی شناسانه است. آنها هر رمضان با مفهوم جدیدی از روزه داری آشنا می‌شوند، در مراسم حج دچار دگرگونی روحی می شوند و در کل به مانندی عاشقی که هر روز وجه تازه ای از معشوق خود را کشف می کند، با دین و الهیات مواجه ای عاشقانه دارند و هر روز ایمانشان را از نو می آغازند. این شیوه مواجهه با دین را می توان در مولوی و حلاج و بایزید و روزبهان بَقلی و دهها عارف دیگر مشاهده کرد.
۳- عارفان بزرگی مانند مولوی و شمس، فراتر از مرزهای یک کشور و فرهنگ بوده و متعلق به تمام بشریت هستند و هر روح سرگشته و بی‌قراری در هر گوشه دنیا را به قدر ظرفیتش سیراب می‌کنند. این مولوی که توسط ترکیه جعل هویت می‌شود، مسئله‌ای سیاسی و تجاری و امروزی و توریستی است و ربطی به مولوی و عرفان ایرانی ندارد و آنکه از این منظر به مولوی نگاه کند، چیز چندانی از تفکر و نگاه او به هستی را درک نخواهد کرد. کتاب «ملت عشق» یا فیلم «مست عشق» را باید از این منظر نگریست. هر دو این آثار با منطق بازار تهیه و روانه بازار شده است و ارتباطی به مولوی و جهان فکری مولوی ندارد.
۴- برای شناخت عرفان ایرانی و میراث معنوی عظیم مستتر در آن به جای چند سخنرانی کج و معجوج جریان به اصطلاح روشنفکر دینی و مطالعه آثار مبتذلی چون «ملت عشق» و «مست» عشق و امثالهم باید سراغ آثار اساتید و پژوهشگرانی رفت که دهه‌های متمادی از حیات خود را صرف مطالعه و شناخت در زمینه عرفان ایرانی کرده‌اند.
معرفی چند کتاب زمینه آشنایی با عرفان: - بحثی در تصوف - قاسم غنی - تاریخ تصوف در اسلام - قاسم غنی - سرچشمه تصوف در ایران - سعید نفیسی - جستجو در تصوف ایران- زرین کوب - دنباله جستجو در تصوف ایران- زرین‌کوب - تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن- زرین‌کوب - قلندریه در تاریخ - شفیعی کدکنی - زبان شعر در نثر صوفیه - شفیعی کدکنی - پنج اثر از شفیعی کدکنی با نام‌های «درویش ستیهنده» (از میراث عرفانی شیخ جام)، «دفتر روشنایی» (از میراث عرفانی بایزید)، «نوشته بر دریا» (از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی)، «چشیدن طعم وقت» (از میراث عرفانی ابوسعید)، «در هرگز و همیشه انسان» (از میراث عرفانی خواجه عبدالله انصاری) - مرصادالعباد - تصحیح محمدامین ریاحی - مجموعه آثار عطار - تصحیح شفیعی کدکنی - اسرار التوحید - تصحیح ذبیح‌الله صفا (تصحیح دیگر شفیعی کدکنی) - تاریخ تصوف اسلامی - عبدالرحمن بدوی - ارزش میراث صوفیه - زرین‌کوب - عرفان عارفان مسلمان - نیکلسون
چند کتاب برای آشنایی با شمس و مولوی: - مولوی نامه - جلال‌الدین همایی - سر نی - زرین‌کوب - کلیات مقالات شمس - تصحیح محمدعلی موحد - شمس تبریزی- محمدعلی موحد - شرح مثنوی - کریم زمانی - شرح مثنوی معنوی - نیکلسون - شرح مثنوی شریف - فروزانفر دفتر اول، (ادامه جعفر شهیدی) - کلیات دیوان شمس - تصحیح فروزانفر - فیه ما فیه - تصحیح فرورانفر - زندگی مولانا -فروزانفر - شکوه شمس - آن‌ماری شیمل - با پیر بلخ - مصفا - انسانم آرزوست - خرمشاهی - پله پله تا ملاقات خدا - زرین‌کوب - مثنوی - استعلامی @kharmagaas
