روایتی از سِدِه در دهه اوّل محرم؛ شهری که محلات تاریخی آن در س | کوبه

روایتی از سِدِه در دهه اوّل محرم؛ شهری که محلات تاریخی آن در سایه «مذهب»، خودمختار می‌شوند.

وحید آقایی| دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران

در مرکز کشور، با فاصله یک خیابان از مرکز استان اصفهان، شهرستانی کمتر شناخته‌شده واقع است که افراد محلّی آن را به رسم قدیم، «سِدِه» می‌نامند و به طور رسمی و کشوری، نام «خمینی‌شهر» را بر آن نهاده‌اند و البته، معدود افرادی هم هستند که آن را با نام دوران پهلوی‌اش، یعنی «همایون‌شهر» نقل محفل کنند. دلیل وجه تسمیه تاریخی «سده»، تشکیل آن از سه محله امروزین و ده قدیمی «فروشان (پریوشان)»، «خوزان» و «ورنوسفادران» است.
این شهر که دومین شهر پرتراکم کشور به لحاظ جمعیت پس از تهران است و این روزها با فعالیت‌های اصغر فرهادی، کارگردان نامدار سینما اهل محله «خوزان» و صنعت سنگ آن به‌ویژه خاندان داورپناه ورنوسفادرانی، نامش بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده است، مهم‌ترین بخش باقی‌مانده از «ماربین» یا «مهربین» کهن است؛ منطقه‌ای که از نظر قدمت و اهمیت در طول تاریخ تنه به تنه‌ی اصفهان می‌زند و مهم‌ترین یادگار آن‌ هم بقایای یک آتشگاه مدور و دژ باستانی بر فراز کوه است که به «دژ ماربین» یا «دژ مهربین» معروف است و آن را با نام «کوه آتشگاه اصفهان» نیز می‌شناسند. بر اساس اساطیر، این کوه را مدفن طهمورث می‌دانند و بر اساس شواهدی که تاکنون یافت‌ شده است، دست‌کم از دوران عیلام تاریخ دارد (شاهین، 1394: 12). سوای آنکه هنوز اسامی کهن محلات و بخش‌های مختلف این منطقه بر خیابان‌ها و محلات امروزین شهر مانده است و این موضوع، شاید ریشه در گویش پیش از اسلامی‌ای دارد که میان برخی مردم این شهر و به‌ویژه اهالی محله ورنوسفادران رایج است؛ گویش «ولایتی» که محلی‌ها آن را «ولاتی» می‌نامند و به اعتقاد زبان‌شناسان، از شقوق زبان‌های باستانی ایران در مناطق مرکزی است (URL 01). اسامی‌ای چون «آدریان»، «اسفریز» و «هرستان»، که برخی از آن‌ها نیز در متون تاریخی ذکر شده‌اند. از این گذشته، «سده» در دوران معاصر نیز حرف‌ها برای گفتن دارد و نمونه بارز آن قرارگیری دانشگاه صنعتی اصفهان در اراضی این شهرستان است و طرح‌های جامعی که به روایت افراد محلّی، برای بخش‌های شمالی این شهر تهیه شده بود تا مجموعه‌هایی مسافری، اقامتی و رفاهی را در آینده شکل دهد و در خدمت دانشگاه باشد، اما با وقوع انقلاب ناکام ماند و به مناطق مسکونی‌ و بخش جدید شهر با نام‌هایی چون «کوی پاسداران» و «منظریه» بدل شد.


ادامۀ مطلب را می‌توانید در Instant View یا در وب‌سایت کوبه به نشانی زیر بخوانید:

https://telegra.ph/va3-08-12
https://koubeh.com/va3/

@koubeh