ابوعلی سینا و تاریخ و فرهنگ کرد اسماعیل شمس امروز وبین | کردستان نامه
ابوعلی سینا و تاریخ و فرهنگ کرد
اسماعیل شمس
امروز وبینار «بازشناخت میراث اندیشه و دانش ابوعلی سینا» به همت مؤسسه فرهنگی اکو و دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. در این وبینار به ترتیب، آقایان سرور بختی(رئیس موسسه فرهنگی اکو) نظام الدین زاهدی (سفیر تاجیکستان)، بهادر عبدالله اف(سفیر ازبکستان)، اسماعیل شمس (دانشگاه علامه طباطبائی)، محمدرضا اسدی (دانشگاه علامه طباطبائی)، دکتر اکبر عروتی (دانشگاه ابوعلی سینا،همدان)،احمدغنی خسروی (دانشگاه هرات، افغانستان)، فخرالدین ابراهیم اف(فرهنگستان علوم ازبکستان) و نورالدین شهاب الدین اف(فیلسوف تاجیک) سخنرانی کردند.
موضوع سخنرانی من «از فرارودان تا همدان؛ تأملی تاریخی بر زندگی، زمانه و آثار ابن سینا» بود. ابن سینا در سال ۳۷۰ق در بخارا(در ازبکستان) از پدری مهاجر از بلخ(در خط مرزی افغانستان و تاجیکستان) و مادری بخارایی به دنیا آمد. او پس از ۳۴ سال زندگی در قلمرو سامانیان، با قدرت گیری سلطان محمود غزنوی از آنجا مهاجرت و پس از مدتی اقامت در ترکمنستان و طبرستان در سال ۴۰۴ق به سیده خاتون فرمانروای آل بویه در ری پیوست و سپس راهی دربار فرزند او شمس الدوله در همدان شد. او در دوره شمس الدوله(وفات : ۴۱۲ق) و جانشینش سماء الدولە بە آل بویە خدمت کرد.
زمانی کە ابن سینا به قلمرو آل بویه رسید، سیده و فرزندانش قدرت صوری داشتند و بدر بن حسنویه، فرمانروای دولت حسنویه همه کاره آنها بود. لقب سیده در کنار سید که لقب بدر بود، به او اطلاق شد و بدر پس از اختلاف سیده و فرزندش مجدالدوله و فرار او از ری به سیده پناه داد. همچنین همدان توسط وزیران بدر اداره می شد و شمس الدوله کاره ای نبود.یک سال پس از رسیدن ابن سینا به ری، بدر کشته شد. ابن سینا در کتاب شفا از او نام برده، اما از نوع رابطه آنان خبری در منابع نیامده است. پس از قتل بدر در سال ۴۰۵ق با حمایت شمس الدوله بویه،ستون اصلی سپاه بدر که کردهای گوران بودند، به همدان رفتند و به شمس الدوله پیوستند. شمس الدوله پس از آن زیر نفوذ گورانها قرار گفت و بیشتر وزیران و اطرافیان و سپاهیان او گوران بودند. هرچند هلال فرزند بدر تلاش کرد که قلمرو پدری را از شمس الدوله بازپس گیرد، اما نتوانست و در جنگ با او کشته و دولت حسنویه برچیده شد. منابع از ارتباط گسترده ابن سینا با بزرگان گوران همدان و به ویژه تاج الملک کرد، که وزیر آل بویه بود سخن گفته اند. شاید روستای کردنشین تاج آباد در همدان برگرفته از نام اوست. شمس الدوله پس از ساقط کردن آل حسنویه و تصرف قلمرو آنها در سال ۴۰۶ق با ابوعلی سینا که عملاً پزشک و وزیرش هم بود به کرمانشاه حرکت کرد؛ اما با مقاومت ابوالشوک بن عناز که دولتی را به همین نام به مرکزیت حلوان(سرپل زهاب کنونی) تشکیل داده بود، روبرو شد. در جنگی که رخ داد، شمس الدوله زخمی شد و ابن سینا او را مداوا کرد و به همدان برگرداند.
پس از تسلط علاء الدولە کاکویە ، بنیانگذار دولت آل کاکویه در سال ۴۱۴ق بر همدان، ابن سینا به او پیوست و تا پایان عمرش در ۴۲۸ق در کنار او بود و در جنگهایش با عنازیان و با کردهای گوران در همدان و لرستان و کرمانشاه همراهی اش کرد. ابن سینا در این دوره ۲۴ ساله شفا و قانون را که مهم ترین کتابهای او هستند، تدوین کرد.
مردم کرد ابوعلی سینا را بیشتر با ماموستا هژار مترجم قانون او به فارسی می شناسند. ماموستا در مقدمه اش بر قانون و در مصاحبه ای با نشریه کیهان فرهنگی می گوید: اگر کُرد نبودم مسلماً نمی توانستم قانون را ترجمه کنم، چون بسیاری از لغات آن در زبان کردی هنوز به کار برده می شوند. ابن سینا به سبب اقامت در همدان و حشر و نشر با مردم کرد و استفاده از داروهای گیاهی آن منطقه لغات کردی و بالطبع فارسی و دیگر زبانها و لهجه های رایج در همدان را در قانون به کار برده است.بسیاری از واژه های این کتاب اصلاً در عربی وجود ندارند؛ مثلاً کلمه ماست و حتی صیغه « م، س، ت» در زبان عربی وجود ندارد، در حالی که ابن سینا چند بار آن را در قانون به کار برده است. نمونه دیگر، اصطلاح «قیام الکبدی» است که در عربی قیام به معنای برخاستن است و برخاستن کبد نمی تواند معنی داشته باشد.خانم های کُرد می گویند ضربه ای به شکم بچه ام خورده و بلند شده (یعنی ورم کرده است)، بنابراین منظور از قیام کبد، ورم کبد است و این، اصطلاحی کُردی است، همینطور اصطلاح «علی الرأس» که ابن سینا آن را به معنی «باز» و «ازسرگرفتن» آورده است، در حالی که عرب آن را به معنای برسرگذاشتن به کار می برد، اما در زبان کردی همان معنای مورد نظر ابن سینا را دارد. سخن از پیوند کرد و ابن سینا زیاد است و فعلاً به همین، بسنده می کنم.
این یادداشت را به همه پزشکان کرد که جانشان را در راه مبارزه با کرونا از دست دادند و پزشکانی که همچنان دلسوزانه برای نجات بیماران تلاش می کنند، تقدیم می کنم. https://t.me/kurdistanname
