کردستان، موزه تاریخ جنگ در خاورمیانه اسماعیل شمس [... د | کردستان نامه
کردستان، موزه تاریخ جنگ در خاورمیانه
اسماعیل شمس
[... دیشب رفتیم پیاده روی تو مسیر «محمود سەرەوەڵا» در نودشه ... همیشه به محض این که از اینجا رد می شم دقیقاً میرم به سال۱۳۶۶ که با پدر و خواهر و برادرم تو اون مسیر مشغول بازی بودیم و بمباران شروع شد. پدر، ما را به خونه ای در پایین قبرستان برد تا بمباران تمام بشه. هر دفعه که از اون جاده عبور می کنم پوتین و کفش و کوله پشتی و وسیله هایی که افتاده بودند جلو چشمهام رژه میرن و بعد از آن گریه های بی امان و دلواپسی های مادر که با خانم دیگری آمده بود دنبالمون و فکر کرده بود که کشته شده ایم].
متن بالا نگارش بانویی فرهنگی از خاطره کودکی خود از بمباران شهر نودشه از توابع شهرستان پاوه است. این متن، یکی از دهها بازخورد یادداشت ضرورت ضبط و ثبت تاریخ شفاهی جنگ در کردستان میان خوانندگان بود. بیشتر عزیزان به خاطره نگاری درباره محورهای مختلف جنگ تمایل داشتند که صد البته لازم است؛ اما جای خالی تاریخ شفاهی را که وظیفه پژوهشگران و نهادهای علمی و پژوهشی است، پر نمی کند. برخی دوستان هم از عدم علاقه قاطبه مردم کرد به یادآوری برخی خاطرات آن روزها و حتی تمایل به فراموش کردن آنها نوشته بودند و نگاه همدلانه ای با پیشنهاد نگارنده نداشتند. به نظر می رسد تا زمانی که نتوان به شیوه ای علمی به گردآوری تاریخ شفاهی جنگ همت گماشت، بهترین کار قابل انجام، خاطره نگاری به سبک این بانوی محترم است.
آنچه که سبب شد آن یادداشت را بنویسم، نگرانی از وجود یک «سنت تاریخی نهادینه شده» در همه بخشهای جامعه کرد، یعنی «ننوشتن تاریخ خود و به ویژه جنبه های تراژیک و منفی آن» است.اجازه بفرمایید با هم مروری کوتاه به تاریخ جنگ در خاورمیانه داشته باشیم تا هم نقش کردستان به عنوان موزه تاریخ جنگ در این منطقه روشن شود و هم اسباب دل نگرانی موجود تبیین گردد.
سرزمینی که امروز در چهار کشور ایران، عراق، ترکیه و سوریه به نام کردستان مشهور است، یکی از کهن ترین سرزمینهای خاورمیانه است. این منطقه هر چند در طول تاریخ چند هزار ساله اش نامهای مختلفی داشته و اقوام گوناگونی در آن زیسته اند، اما جغرافیای وقایعی که در آن رخ داده اند، ثابت و پابرجا مانده است. یک ویژگی همیشگی و تاریخی این جغرافیا آن بوده که در طول چند هزاره گذشته همواره مقصد یا معبر همه جهان‌گشایان و فاتحان بزرگ تاریخ بوده است. هر جهانگشای شرقی که تصمیم به تصرف غرب گرفت و هر جهانگشای غربی که به شرق هجوم برد، حتماً از این جغرافیا عبور کرده است. از جنگهای آشوریان با مادها؛ و هخامنشیان با یونانیان و مصریان و غیره ، اگر صرف نظر کنیم، اسکندر مقدونی آنگاه که هوس تصرف مشرق زمین را کرد در دشت «گۆگەمەلا» در اربیل (هەولێر) بە جنگ داریوش سوم پادشاه هخامنشی رفت و او را شکست داد و سپس از طریق این قلمرو راهی شرق شد. پس از آن، اشکانیان هم بارها در همین جغرافیا با رومیان جنگیدند که در یکی از مشهورترین جنگهایشان در حران، کراسوس رومی را شکست دادند. بخش زیادی از همین جغرافیا در مرز ساسانیان و رومیان قرار داشت و این دو قدرت به صورت متناوب حدود چهارصد سال در آن مناطق با هم جنگیدند. اعراب مسلمان آنگاه که در صدد توسعه فتوحات خود به سمت شرق و شمال قلمرو خود برآمدند به این جغرافیا حمله ور شدند و مشهورترین جنگهای آنان، جلولا(گۆڵاڵە) و نهاوند(فتح الفتوح) در همین قلمرو رخ دادند. صد و ده سال بعد که خراسانیان با همراهی اعراب مهاجر حامی علویان و عباسیان تصمیم به ساقط کردن خلافت اموی گرفتند، مهم ترین و بیشترین جنگهایشان در همین جغرافیا بود که خود به آن «بلاد الاکراد» می گفتند.
از قرن پنجم به بعد که موج حملات اقوام شرقی( ترک و تاتار و مغول) به غرب آغاز شد بدون استثنا همه جهان‌گشایان آنها از طغرل و آلب ارسلان تا چنگیز و هولاکو و تیمور گورکان، جغرافیای پیش روی خود را با جنگ و غارت گرفتند و بیشتر از همه جا در کردستان جنگیدند. پس از آن کردستان بیش از چهارصد سال صحنه جنگ آق قویونلوها و قراقویونلوها و عثمانیان با صفویان و نادرشاه و قاجاریه بود و تقریباً همه جنگهای آنان در این سرزمین رخ دادند که هر بخشی از آن قلمرو یکی از آن دولتها بود. از جنگ جهانی اول دیگر نمی گویم که داستانش را همگان شنیده اند.
از آشوریان که ماجرای تهاجم به ماد را هربار با آب و تاب در کتیبه ها و الواحشان نوشته اند تا جنگ جهانی اول، فاتحان همیشه جهانگشایی های خود را آن گونه که دوست داشته اند، نوشته اند؛ اما در طول این چند هزاره هرگز و هیچ جا صدای مردمان کرد که جغرافیایشان صحنه جنگ جهان‌گشایان تاریخ بوده ، ثبت نشده است. ما امروز نمی دانیم که آن مردم چه کشیده اند و چه دیده اند و چه بر سرشان آمده است.با وجود چنین پیشینه ای است که ثبت صدای نسل ما و روایت او از جنگی که تجربه کرده است،ضرورت می یابد.
