نوروز کردستان/ نوروز مردم اسماعیل شمس جشن نوروز امروزه در | کردستان نامه
نوروز کردستان/ نوروز مردم
اسماعیل شمس
جشن نوروز امروزه در جغرافیای وسیعی از افغانستان تا آناتولی برگزار می شود و آنچنانکه اسناد و منابع تاریخی نشان می دهند از چند هزار سال پیش هم برگزار شده است. متون تاریخی به ما می گویند که تا سقوط دولت ساسانیان به دست اعراب مسلمان، دولتمردان هر ساله جشن نوروز را برگزار و از برگزاری آن توسط مردم پشتیبانی می کردند. با آمدن اسلام و در دوران خلافت راشدین و اموی جشن نوروز حکومتی قدغن شد و باورمندان آن در میان مردم هم در خفا و دور از چشم حکومتیان برگزارش می کردند. این وضعیت دیری نپایید و در زمان خلافت عباسیان و انتقال پایتخت آنان به بغداد، در نزدیکی تیسفون مرکز دولت ساسانیان، نوروز از حاشیه به متن آمد و توسط خلفای عباسی، به ویژه از مٲمون به بعد برگزار گردید.
در سده های بعد، نوروز نه تنها توسط خلفای عباسی، بلکه همه حکومتهای عرب، ترک، دیلمی و ... که در قلمرو سابق ساسانیان روی کار آمدند، با وجود تفاوت در ملیت و زبان برگزار می شد. فرمانروایان، نوروز را با آداب و رسوم خاصی جشن می گرفتند که شرح آن در منابع تاریخی هر دوره آمده است. دهها شاعر عرب در وصف نوروز برای فرمانروایان شعر گفته اند. برای نمونه، متنبی شاعر عرب در سده چهارم قمری وقتی برای دیدار عضدالدوله به فارس رفته بود، احیای نوروز باستانی را در دوران اسلامی این گونه توصیف می کند: جاء نیروزنا و انت مراده و ورت بالذی اراد زناده نحن فی ارض فارس فی سرور ذا الصباح الذی نری میلاده عظمته ملوک الفرس حتی کل ایام عامه حساده ترجمه: نوروز ما از راه رسید در حالی که تو[عضدالدوله] مقصود و خواسته او بودی و به مقصود خود هم نائل شد. ما در سرزمین فارس از صبح که با تولد نوروز، سرور و شادی هم متولد شده است، در سرور و شادی هستیم. پادشاهان پارس نوروز را چنان گرامی داشته اند که در طول سال بقیه روزها به آن غبطه می خوردند.
به رغم اشتراکات زیادی که میان جشن های نوروزی در جغرافیای آن که منطبق بر جغرافیای ساسانی و البته ماد کهن است، وجود دارد، نوروز کردستان در طول تاریخ یک ویژگی مهم و برجسته داشته که همانا مردمی بودن آن است. در کردستان گفتمان مسلط حاکم بر نوروز همواره گفتمان مردم بوده و حکومتها و ادیان و مذاهب و اندیشه ها و ایدئولوژیهای مختلف هیچ گاه نتوانسته اند صبغه مردمی بودن را از آن بگیرند. شاعران کرد هم که نخستین راویان جشن نوروز در کردستان بوده اند، نوروز مردم را به زبان کردی نقل کرده اند و اثری از ذکر نوروز فرمانروایان در شعر آنان نیست؛ برای نمونه خانی می گوید:
واتا کە دەبوو بە ڕۆژی سەر ساڵ هەر کەس دەرئەچوون نە دەست و بەر پاڵ کیژ و کۆڕ و لاو و کۆنە ساڵان باپیر و نەنک لە گەڵ مناڵان جێژنی هەرە زل بوو جێژنی نەورۆز تا پێوە بنووسێ جێژنی پیرۆز تاکی نەدەماوەیە نە ناو ماڵ دەیدا لە دەر و لە چۆڵگە بای باڵ
نوروز در افسانه ها و داستانهای کردی هم صبغه ای مردمی و ضد ظلم دارد. مشهورترین افسانه ای که نوروز کردستان به آن پیوند خورده، افسانه کاوه و ضحاک است؛ پادشاه ظالمی که نوروز یادبود نابودی اوست. شاعران کرد هم ، حتی آنهایی که پیش از ظهور ناسیونالیسم کردی بوده و گرایش سیاسی هم نداشته اند، نوروز را به آزادی و رهایی پیوند داده اند و همین مفهوم است که باز هم به نوروز کردی ویژگی خاصی می بخشد؛ برای نمونه عبدالرحیم تاوگوزی متخلص به معدومی و مشهور به مولوی درباره آغاز بهار و نوروز می گوید:
ئاماوە وەهار، وەهاری شادی
بۆی عەتری نەسیم غۆنچەی ئازادی
خێڵخانەی خەفەت باربەنیش کەردەن
مەینەت ڕوو نیان وە ماوای مەردەن
مردم کرد در طول هزار سال گذشته در غیاب قدرت کردی همه شمول و همانند ساز، همواره خود متولی برگزاری نوروز بوده و آن را در هر ناحیه ای به خواست و سلیقه خویش برگزار کرده اند؛ بنابراین نوروز کردی به رغم حضور همیشگی و عمومی آتش و دیگر جنبه های عام آن مانند هەڵپەڕکێ و برگزاری در طبیعت وفضای آزاد، نه در خانه و محیط بسته، دارای تنوع و کثرت خاص خویش بوده است. به رغم این تکثر، نوروز کردی همواره در برابر تحریفاتی که گاه و بیگاه متوجه آن شده ایستادگی کرده و به سبب مردمی بودن موفق بوده است. به موازات آن هرچند در طول تاریخ، مردم کرد همانند دیگر مردم خاورمیانه تحت امر خلافتهای عربی و ترکی و حکومتهای شیعی و سنی بوده اند، اما در حوزه نوروز راه خود را رفته و جشنهای آن را به همان سبک و سنت تاریخی خویش برگزار کرده اند. نکته مهم آن است که جشن نوروز وجه مشترک مسلمانان و ایزدیان و یارسان و دیگر پیروان مذاهب کردستان است و تفاوت چندانی در کلیات آن وجود ندارد. از این نظر هم شاید بتوان گفت نوروز کردی کمترین تٱثیر را از آداب و رسوم خاص حکومتهایی که در طول تاریخ پس از اسلام روی کار آمده اند، پذیرفته و بیشترین شباهت را با نوروز باستانی دارد.
