مصدق بر کرسی اتهام * کاروانی زده شد، کار گروهی سره شد! زنده | مصدق به روايت تاريخ و اسناد
مصدق بر کرسی اتهام * کاروانی زده شد، کار گروهی سره شد!
زنده یاد محمدعلی اسلامی ندوشن
مصدق و کودتای ۲۸ مرداد هر دو جزو تاریخ رفته اند، تاریخی که باید آن را در یاد نگه داشت. روزنامه اطلاعات فكر خوبی کرد که جریان محاکمه دکتر محمد مصدق را از شماره های چهل سال پیش خود، به تجدید چاپ درآورد، و بدینگونه به تجدید خاطره ای پرداخت که برای ملت ایران هم عبرت انگیز است و هم غم آلود.
دولت مصدق استثنا و افاقه ای بود در تمام دوران مشروطیت که پیش از آن هیچگاه دولتی مانند او به متن زندگی مردم راه نیافته بود و پر معنی است که این یکی و همین یکی هم به پای میز محاکمه کشیده شد. کودتای ۲۸ مرداد نیز با همه حقارتی که داشت، اگر آثارش را به حساب آوریم، در ردیف سه چهار واقعه خطير تاریخ ایران قرار می گیرد.
آثار مهمش آن بود که ایران را سر شکسته کرد، سپس نفت زده کرد و با آن تجدد عنان گسیخته اش او را در فرهنگ خود تکان داد، جدایی میان ملت و دولت ایجاد نمود، اصول اخلاقی را به سستی گرایاند و سرانجام در زیاده روی فساد و غفلت و غرورش، ملت ایران را به صورت یک ملت کارد به استخوان رسیده در آورد.
انقلاب ۲۲ بهمن که پیش آمد، چون مشت آب سردی بود که بر صورت های خواب زده ریخته شد. آنگاه بود که کسانی، چه در خارج و چه در داخل، بیدار شدند و گفتند ای کاش کودتای مرداد ۳۲، أتفاق نمی افتاد. پژوهندگان و سیاست مآبان خارجی که تا آن روز دم برنمی آوردند، شروع به اعتراف کردند که اشتباهی شد. در داخل نیز، بعضی از کسانی که خود جزو برخورداران حکومت کودتایی بودند، همین معنا را بر زبان آوردند!
بازار ترهاتی چون: ما می گفتیم، کسی گوش نمی داد، ما که مداخله نداشتیم، ما می دانستیم که عاقبت ندارد، ما خود را کنار کشیدیم، ما خون دل می خوردیم، ما نصیحت کردیم، هشدار دادیم... گرم بود و این نیز جزو بی اخلاقی های شیوع یافته آن دوران بود که پشت سر مرده لاف و گزاف بزنند و دروغ بگویند و حتی چند تن از کسانی که جزو برکشیدگان ناشایست آن حکومت بودند و در آن زمان به همه چیز رسیده بودند، آنگاه که شاه رفت به او دشنام بدهند!
مصدق در این محاکمه پرطنین دنباله دار (که از ۱۸ آبان ۷۲ در اطلاعات شروع شده و هنوز هم ادامه دارد) خود را یک ایرانی تمام عیار نشان داده، با ضعف ها و قوت هایی که اختصاصی ملت ایران شده است: گاه با طنز و شوخی، گاه با جد، گاه با مظلوم نمایی، گاه با رشادت، گاه با کنابه و گاه با صراحت، گاه به تجاهل و گاه با تمارض، گاه با کوچک نمودن خود و گاه با پایگاه خود را بازیافتن ....
با همه اینها، در مجموع، وی سربلند از این محاکمه بیرون می آید هر چند بعضی از عبارات و لحنی که او به خود می گیرد، ترجیح داده می شد که نمی گرفت. در واقع امر و در کنه، این ملت ایران است که از زبان او حکومت کودتایی را محاکمه می کند. درست در تاریخ دی ۱۳۳۷ بود (۳۵ سال پیش) که من مقاله «فیروزی شکست خوردگان» را نوشتم (مجموعه ایران را از یاد نبریم) و روشن بود که منظور از شکست خوردگان چه کسانی هستند.
