علل توجه ویژه به مکتب رواقی مصطفی ملکیان من بارها عنوان ک | مصطفی ملکیان

علل توجه ویژه به مکتب رواقی

مصطفی ملکیان

من بارها عنوان کرده ام که به هیچ مکتب و ایدئولوژی و ایسمی صددرصد قائل نیستم بلکه از هر مکتبی بهترینش را میپذیرم و حالا علل توجه به مکتب رواقیون را برمیشمارم:

اولین ویژگی مکتب رواقی عقلانیت تام و تمامی است که در متفکران این مکتب وجود دارد . وقتی میگویم عقلانیت به معنای ساده یعنی استدلال گرایی . یعنی نه احوال شخصیه و تجارب عرفانی و نه تعبد و تقلید از متفکران دیگر راه دارد.

ویژگی دوم این که فلسفه رواقی به معنای دقیق کلمه فلسفه زندگی است. لذا رواقیون از مسائل انتزاعی فلسفه که ربطی به زندگی عملی پیدا نمی کرد و اگر حل می شد تاثیر مثبتی در زندگی و اگر حل نمی شد تاثیر منفی در زندگی نداشت آگاهانه اجتناب می کردند و تمام همشان این بود که به مسائل فلسفی بپردازند که :
قبل از این که در ذهن طرح شوند با بعد از این که در ذهن طرح شوند در زندگی عملی تاثیرگذار باشند.
مسائلی که وقتی این مسائل راه حل پیدا می کنند زندگی ام فرق می کند با وقتی که راه حل پیدا نکرده اند.
مسائلی که اگر راه حلشان x باشد زندگی ام فرق می کند با وقتی که راه حلشان y باشد.

ویژگی سوم که تقریبا مصداقی از مصادیق ویژگی اول یعنی عقلانیت تام و تمام است این است که رواقیون به قوانین حاکم بر عالم طبیعت کاملا اعتنا داشتند . احترام به قوانین طبیعی نه به عنوان امور مقدس بلکه به عنوان امور ضروری. در واقع به آخرین دستاوردهای علوم بشری تا اطلاع ثانوی احترام بگذاریم.

ویژگی چهارم بها دادن به طبیعت انسان است یعنی علاوه بر این که به قوانین حاکم بر هستی اعتنا داشتند، میگفتند باید خودت را بشناسی و بدانی چه موجودی هستی و چه کارکردهایی میتوانی داشته باشی تا مبادا برنامه ای بریزی با کارکردهای وجودی خودت ناسازگار باشد.

ویژگی پنجم به فرد مربوط می شود. رواقیون قائل بودند که هرکس باید به ویژگی های فردی که در آنها یونیک و منحصر به فرد میباشد توجه ویژه ای داشته باشد؛ویژگیهایی با توجه به ژنتیک و حوادث در زندگی و تعلیم تربیت و ویژگی های منشی و شخصیتی خودش.

نکته ششم این که در مکتب رواقی، اخلاق کاملا عقلانی است. یعنی نظام اخلاقی رواقیان همراه با عقلانیت تنظیم شده است به این معنا که هیچ پیش فرض اخلاقی در این مکتب وجود ندارد مگر اینکه استدلال به سودش وجود دارد به عبارتی اخلاقش واقع گرایانه است نه یک نوع آرمانگرایی که توجه به واقعیت ندارد.

نکته هفتم اینکه رواقیون نخستین کسانی بودند که مسئله حقوق طبیعی را مطرح کردند. بحثم در این جا دفاع از تعداد حقوق بشری که در اعلامیه جهانی حقوق بشر نوشته شده یا آنچه در اسناد و مدارک مربوط به انقلاب کبیر فرانسه مکتوب شده یا آنچه در قانون اساسی امریکا آمده، نیست. اندیشه حقوق بشر میگوید که اگر یک ویژگی در انسانی است که در داشتن آن ویژگی علم و اراده خودش دخالت نداشته است نباید موجب امتیازی یا موجب محرومیتی شود.

ویژگی دیگر مکتب رواقی این است که جهان میهن انگاری دارند. رواقیون اولین کسانی اند که گفتند ما شهروند جهانیم نه شهروند یونان و روم و ژاپن و چین و هند وایران و ... می گفتند ما نباید در قید وبند جامعه ای باشیم که درآن قرار گرفته ایم و به خاطر تعلق به این جامعه برای آن امتیازی قائل شویم یا برای این جامعه حقی قائل شویم یا نسبت به این جامعه تکلیفی قائل شویم نسبت به سایر جوامع.

ویژگی بعدی که خیلی مورد تاکید است، اجتماعیت است. اجتماعیت یعنی ما انسان باید در ظرف زندگی اجتماعی زندگی کنیم و اگر از ظرف زندگی اجتماعی خارج شدیم دچار یک سری نواقص جدی در زندگی میشویم و به بهروزی دست نمیابیم حتی به خوشی هم نمیرسیم.
ارسطو میگفت انسان ها زندگی اجتماعی را انتخاب نکرده اند بلکه بالطبع زندگی اجتماعی را دوست دارند ولی برخی رواقیون قائل بودند ما اجتماعی بالطبع نیستیم و طبیعتمان اینگونه نیست که بالفطره و بالغریزه اجتماعی باشیم بلکه حساب کرده ایم و دیده ایم جز در زندگی اجتنماعی مقاصدمان تامین نمی شود لذا بالقصر و از سرناچاری به زندگی اجتماعی رو آورده ایم.

نکته و ویژگی بعدی این است که رواقیون معتقد بودند که در زندگی باید گریز پذیرها را از گریز ناپذیرها تفکیک کرد و اگر زندگی مان و سرمایه هایمان را و استعدادهای درونی و فرصت های بیرونی مان را صرف تغییر گریزناپذیر ها و اجتناب ناپذیرها کنیم فقط خودمان را خلع سلاح کرده ایم . لذا این تفکیک بسیار اهمیت دارد و تا قبل رواقیون کسی این تفکیک را نکرده است.

نشستی بررسی کتاب عشق به سرنوشت در گفتگویی با مهدی رضایی

#مصطفی_ملکیان #مؤسسه_فرهنگی_سروش_مولانا #مؤسسه_فرهنگی_فرزانه

@mostafamalekian