پیامدهای انقلابی یک کودتا سرنگونی مصدق چگونه بر سقوط شاه | نهضت آزادى ايران
پیامدهای انقلابی یک کودتا
سرنگونی مصدق چگونه بر سقوط شاه تاثیر گذاشت؟
احسان مالکی‌پور
@nehzatazadiiran
یکی از دلایل کلیدی سرنگونی شاه و پایان سلطنت در ایران، مشروعیت‌زدایی کودتا از مبانی و ارکان حاکمیت حکومت پهلوی بود. عدم مشروعیت ایجاد شده به قدری عمیق بود که حتی سال‌ها بعد، نوجوانان زمان کودتا همچنان فعالانه در پی انتقام از حکومت نامشروع برآمده از آن بودند. موضوع عدم مشروعیت در ادامه از چند منظر مورد بررسی قرار گرفته است:
یرواند آبراهامیان: «شاه از حمایت افسران جوان برخوردار بود؛ بخصوص افسران زرهی که به نحو خاصی دستچین می‌شدند. پس از شهریور ۱۳۲۰، وقتی بریتانیایی‌ها به ایران آمدند، نیروهای مسلح ایران را کاملاً زیر نظر داشتند. افسران شاخصی که ممکن بود دست به کودتا بزنند، افسران زرهی بودند که در کودتای ۲۸ مرداد نیز از آن‌ها استفاده شد.»
پس از کودتا، شاه که گویی از قفس محدودیت‌های مصدق رها شده بود، کشور را به شکل دیکتاتوری و بر اساس خواست هیات حاکمه که افراد محدودی بودند اداره می‌کرد. اما به مرور در نبود احزاب قدرتمند و رسانه‌های آزاد و با بهره‌مندی از زور، شیوه حکمرانی او به استبداد که همان حکومت فردی است سوق پیدا کرد. بر خلاف مصدق که معتقد به عقل جمعی بود، نتیجه طبیعی چنین شیوه‌ای از حکمرانی، تصمیمات غلط فردی در نبود خرد جمعی است. آنچه در اثر کودتا، دیکتاتوری و استبداد محمدرضا پهلوی رخ داد، تصمیمات غلط فردی و از دست دادن پایگاه‌های اجتماعی مختلف به مرور زمان بود.
همایون کاتوزیان: «شاه [در ابتدای دهه ۴۰] به فکر انقلاب سفید افتاد. این انقلاب سفید آغاز دوران استبداد شاه بود و دوران دیکتاتوری تمام شد. دیکتاتوری یعنی حکومت اقلیت، دیکتاتور هر کاری دلش بخواهد نمی‌تواند بکند. او متعهد به نیروهایی است که روی پای آن‌ها و پشت آن‌ها ایستاده و بهشان تکیه داده است. [اما] استبداد به این معنی است که یک نفر حکومت فردی دارد و آن فرد هر کاری که دلش می‌خواهد و از دستش برمی‌آید، می‌کند. حکومت استبدادی، خودسرانه و خودکامه است. در نتیجۀ انقلاب سفید شاه پایگاه‌های اجتماعی خودش را حذف کرد.»
داستان تراژیک کودتا گرچه با کارگردانی عوامل خارجی به روی صحنه رفت اما بدون نقش‌آفرینی بازیگران داخلی به سرانجام نمی‌رسید. از میان این بازیگران، سرنوشت محمدرضا پهلوی به دلیل جایگاه‌اش در کشور از همه مهم‌تر بود. تنها ۲۵ سال زمان نیاز بود تا محمدرضاشاه تاوان شراکت در کودتا را با سقوط خود بپردازد و کشوری را تا ابد تحت تاثیر دشمنی‌اش با مصدق قرار دهد. به هر حال، آثار منفی کودتای مرداد ۳۲ تا به امروز همراه ماست؛ کودتایی که به قول نویسنده‌ای شهیر «تنها یک دولت را سرنگون نکرد، بلکه دستاورد ملتی را بر باد داد.»
@nehzatazadiiran
متن کامل جمع‌بندی مصاحبه‌ها را در لینک زیر مطالعه فرمایید: https://bit.ly/3QXYZa6
