کنوانسیون خزر یا خودکشی استراتژیک؟! شقاوت جهانی علیه ژئوپلی | پاکدینی ـ احمد کسروی

کنوانسیون خزر یا خودکشی استراتژیک؟!

شقاوت جهانی علیه ژئوپلیتیک ایران
April 15, 2021
(بخش 2 از 6)

نقشه‌ی راه لاجورد برای دور زدن ایران

اما ضربه نهایی بر پیکر مزیت ترانزیتی ایران در جنگ قره‌باغ بر پیکر ایران فرود آمد. گرچه پیش از آن و در ۲۴ آبان ۱۳۹۶ در عشق‌آباد ترکمنستان متن آتش‌بس میان باکو و ارمنستان با حضور افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه امضا و بر اساس آن ایجاد یک کریدور حمل کالا و مسافر در خاک ارمنستان معین شد. در نتیجه این آتش‌بس پیش‌بینی می‌شد که ایران از مسیر ترانزیت باکو-نخجوان حذف شود اما "نکته قابل‌توجه اینجاست که ترکیه به‌عنوان معمار و ذی‎نفع اصلی این سناریو، تنها یک روز بعد از اعلام آتش‌بس قره‌باغ، اعلام کرد قصد احداث خط آهن از شهر «قارصِ» ترکیه تا نخجوان را دارد."(3) در حقیقت سناریوی جنگ قره باغ پیش از آن و در سال 1396 طرح ریزی شده بود و جنگ قره باغ تنها ادامه سناریوی سال 1396 بود.

نکته مهم آنجاست که با توجه به نتایج جنگ اخیر قره‌باغ و در آینده اشغال جنوب ارمنستان تمامی پایانه‌های مرزی کشور در شمال غرب به‌شدت وابسته به محور ترکیه-باکو خواهند شد. هنوز نتایج جنگ قره‌باغ به‌طور کامل اجرانشده است که باکو در راه ترانزیتی نخجوان، عوارض ورودی را افزایش داده و صف ده کیلومتری ایجاد کرده است. (4) یعنی باکو بدون هیچ پرده‌پوشی به دنبال اهداف محور ترکیه-آمریکا-اسرائیل در حرکت است و به چیزی جز محاصره ایران و بستن راه صادرات و تضعیف ایران راضی نمی‌شود. افزایش عوارض آن‌هم در روزهای پایانی سال بیش از آنکه از سر دوستی باشد نشان‌دهنده خویِ ایران ستیزی ست. این سرنوشت در انتظار تمام پایانه‌های مرزی ایران همچون: پایانه‌های مرزی نوردوز، جلفا، پلدشت، بازرگان، رازی و سرو با ترکیه و حتی پایانه مرزی آستارا و بیله سوار خواهد بود.

اما حلقه ارتباط میان جنگ قره‌باغ، کنوانسیون خزر و اشغال نوار مرزی ایران-ارمنستان کجاست؟ حذف ایران از بازار گاز و ترانزیت منطقه نیازمند یک برنامه تکمیلی بود؛ طرح ترانس خزر و قطع شدن ارتباط ایران-ارمنستان. طرح ترانس خزر در ۱۹۹۹ میان باکو-گرجستان-ترکیه-ترکمنستان و با حضور رئیس‌جمهور امریکا امضاء شد. طبق این طرح ترکمنستان می‌توانست گاز خود را از طریق دریای خزر و با عبور از باکو-گرجستان به ترکیه منتقل کند. از طریق این خط علاوه بر تامین گاز ترکیه، اروپا نیز می‌تواند گاز ترکمنستان را به‌جای گاز ایران خریداری کند؛ اما مهم‌ترین مانع برای اجرای این خط انرژی دو مسئله بود: اول: فقدان رژیم حقوقی واحد برای دریای خزر و دوم: مسیر بسیار طولانی ارمستان-گرجستان؛ اما اکنون‌که رژیم حقوقی خزر به امضا ایران رسیده و کریدور نخجوان- باکو در بیانیه آتش‌بس پیش‌بینی‌شده است، چشم‌انداز صادرات گاز ایران به کشورهای شمالی و اروپا تا حد بسیار زیادی از میان خواهد رفت و طرح ترانس خزر که برای محاصره اقتصادی و ژئوپلیتیک ایران طراحی‌شده بود به دستان خود ما اجراشده است! گرچه در سال¬های گذشته روسیه همراه با ایران مخالف این طرح بود اما اکنون بر اساس محاسبات و منافع خویش مخالفتی با اجرای این طرح ندارد. "پیش‌ازاین بارها اعلام‌شده است که جمهوری آذربایجان به‌تنهایی توان تأمین گاز خط لوله نابوکو (خط لوله خزر تا اتریش) و همچنین سه خط لوله گاز منطقه قفقاز جنوبی و ترکیه یعنی (باکو- تفلیس- ارزروم)، ترانس آناتولی (تاناپ) و لوله ترانس آدریاتیک (تاپ) که در مجموع از آن به عنوان «کریدور جنوبی انتقال انرژی اروپا» یاد می‌شود، ندارد. میزان صادرات گاز به اروپا طبق آنچه در چارچوب این خطوط تعریف‌شده است، سالانه ۳۱ میلیارد متر مکعب گاز باشد که بدون ایران تأمین گاز توسط باکو میسر نبود اما با رفع موانع احداث خطوط لوله از بستر دریای خزر و کوتاه شدن مسیر به دلیل کریدور مقری، درصورتی‌که گاز ترکمنستان از بندر ترکمن باشی و گاز قزاقستان از بندر آکتائو به بندر باکو منتقل شود، نیاز به گاز ایران منتفی یا تضعیف خواهد شد". (5) این کنوانسیون و امضای ان توسط ایران آنقدر پر اهمیت بود که دونالد ترامپ در مارس 2019 در نامه ای به رئیس‌جمهور ترکمنستان " بر خوش‌بینی خود نسبت به توانایی‌های ترکمنستان برای استفاده از شرایط جدید و وضعیت جدید حقوقی امضا شده جهت صادرات گاز خود به اروپا تاکید کرد. ترامپ تاکید کرد براساس کنوانسیون حقوقی دریای خزر که در آگوست ۲۰۱۸ امضا شد، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان حق احداث خط لوله در مجاور ساحل خود را بدون حق وتو برای هر کشور ساحلی دیگر دارند"(6) در نتیجه کنوانسیون خزر تکمیل‌کننده جنگ قره‌باغ است با این تفاوت که صدای گلوله‌ای شنیده نشد اما ایران در هر دو اتفاق مزیت‌های انرژی-ترانزیت-فرهنگی و نفوذ سیاسی خود را تا حد زیادی از دست داد. به همین دلیل کنوانسیون خزر و جنگ قره‌باغ دو روی یک سکه‌اند.