جامعه‌ی زخمی، علمای ساکت (آیا علمای ادیان همیشه و همه‌جا در ب | راهیانه
جامعه‌ی زخمی، علمای ساکت (آیا علمای ادیان همیشه و همه‌جا در برابر رنج‌های جامعه ساکتند؟)
[بخش اول از دو بخش]
نان که گران می‌شود، دین کجاست؟ سفره‌ی مردم که کوچکتر می‌شود، دین کجاست؟ کمر ِ مردم که زیر گرانی‌ها می‌شکند، دین کجاست؟ مهاجران ِ مسلمان ِ افغانستانی سیه‌روزتر می‌شوند، دین کجاست؟ به عنوان کسی که سالهاست در حوزه جامعه‌شناسی ِ روحانیت، خوانده و نوشته‌ام، همیشه در چنین مواقعی، به دنبال جواب این سؤال می‌گردم: کجاست روحانیت ِ شیعه؟ چه موضعی می‌گیرد؟ کجا می‌ایستد؟ چه می‌کند؟
در روزگار حکومت ِ بخشی از روحانیون ِ شیعه، به نام دین، کمر ِ جامعه دارد می‌شکند. چه در اقتصاد، چه در فرهنگ، چه در محیط زیست و چه در آزادی‌های اجتماعی. حاکمان، هر چه از دین و اعتقادات و باورهای دینی و سنتی را می‌بینند و می‌یابند و می‌جویند، به میدان می‌آورند و برای تداوم این وضع، خرج می‌کنند. و جامعه، صدایی جدی از غالب حوزویان نمی‌شنود. اینطور است که جامعه، سکوت ِ حوزه و حوزویان را به رضایت آنان تعبیر می‌کند. و پیامدهای این سکوت یا همراهی، چقدر برای دین و حوزویان و نهاد دین سنگین خواهد بود.
اما نه در تاریخ ما همیشه اینطور بوده و نه در قسمت‌های دیگری از جهان این‌گونه است: هستند و بوده‌اند روحانیون ادیانی که در سخت‌ترین دوره‌ها، در کنار ِ جامعه‌شان و حتی مستضعفین ِ سایر جوامع ایستاده‌اند. به آنان صدا داده‌اند. آنان را نمایندگان ِ بیصدای خداوند دانسته‌اند و برایشان از جان و مال و هستی و اعتبار و دانش خود مایه گذاشته‌اند. نمونه‌اش، بسیاری از حوزویان شرافتمند عصر مشروطه، روحانیون ِ معتقد به الهیات رهایی‌بخش امریکای جنوبی و روحانیون ِ مسیحی مخالف ِ آپارتاید در افریقای جنوبی.
اخیراً با راهنمایی دوست محقق برزیلی‌ام، با نهادی با عنوان «انجمن نزدیکی (تقریب) روحانیون جهان سوم» (The Ecumenical Association of Third World Theologians) آشنا شدم. این نهاد در سال 1354 شمسی تأسیس شده. روحانیون سه فرقه‌ی معمولاً در تضاد ِ کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس از کشورهای جهان سوم این نهاد را ساخته‌اند. بانیان اصلی‌اش هم روحانیون مسیحی امریکای جنوبی (الهیات رهایی‌بخش) بوده‌اند که بعد از مبارزه با استبداد حاکم بر کشورهای خودشان و ارائه‌ی قرائتی از مسیحیت که با استعمار ِ خارجی و استبداد داخلی مخالف باشد، در کنار ِ مستضعف‌ترین انسان‌های جامعه‌ی خودشان ایستادند. در قدم بعدی، تلاش کردند با ساختن این نهاد، همین ایده‌های ضد استعماری، ضد استبدادی و مدافع فقرا و مستضعفین را در سایر کشورهای جهان سوم تقویت کنند.
جمع اولیه‌ی پایه‌گذار این نهاد، بیست و دو نفر از روحانیون مسیحی بودند: هفت نفر از افریقا، هفت نفر از آسیا، هفت نفر از امریکای لاتین، یک نفر از سیاهیان ایالات متحده امریکا. آن‌ها چهار هدف اصلی و مشخص را برای خودشان انتخاب کردند: اول، ارائه‌ی تفسیرهایی متفاوت از انجیل و تورات که این بار نه توسط کشورهای استعمارگر، که توسط جوامع جهان سوم تولید می‌شود. دوم، فراهم کردن زمینه برای گفتگو کردن و تبادل متن‌هایی در مورد این تفسیرهای جهان سومی از دین؛ سوم، فراهم کردن زمینه برای برقرار کردن ارتباط هر چه بیشتر میان برداشت‌های دینی و تحلیل‌های اجتماعی؛ و در نهایت، [و شاید مهمتر از همه] اقدام جمعی برای مشارکت در جنبش‌های معطوف به عمل برای ایجاد تغییرات واقعی در زندگی انسان‌های تحت ستم.
آن‌ها تمام تلاش‌شان را کرده‌اند تا چه در اداره این نهاد و چه در برقراری ارتباطات و چه در تولید متون و پژوهش‌ها، از الهیات ِ تولیدشده‌ی غربی فاصله بگیرند و خودشان به عنوان جوامع غیرغربی، امکان ِ تعامل فکری میان خودشان را بدون واسطه‌ی جوامع غربی ایجاد کنند.
آن‌ها سالهاست که مجله‌ای با عنوان «صداها» (Voices) را منتشر می‌کنند. این مجله از سال 1999 آغاز به کار کرده و تا کنون (2022)، 28 شماره از آن منتشر شده‌است. - همچنین کتاب‌های متعددی در قالب مجموعه مقالات، در موضوعات مختلف، از نسبت دین و محیط زیست تا دین و مسائل زنان و نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی را منتشر کرده‌اند. بیش از سی کشور جهان و چهار قاره‌ی غیراروپایی و غیرامریکای شمالی (آسیا، آفریقا، اقیانوسیه و امریکای جنوبی و مرکزی) از میان روحانیون مسیحی، عضو فعال دارند.
