*نسبت بین هدف‌های ما با وسیله‌های رسیدن به آنها* به مناسبت وا | جامعه ایرانی
*نسبت بین هدف‌های ما با وسیله‌های رسیدن به آنها*
به مناسبت واقعه‌ی خونین ۳۰ تیر
محمدصادق ذاکری
در تیر ماه ۱۳۳۱ با اینکه مجلس شورای ملی به نخست وزیری روان شاد دکتر محمد مصدق (۱۲۵۸-۱۳۴۶) رای تمایل داده بود، به خاطر اختلاف نظرگاه ایشان با دربار، از تشکیل دولت جدید خودداری کرد و محمد رضا شاه احمد قوام (۱۲۵۱-۱۳۳۴) یکی از سیاستمداران دیگر را به نخست وزیری منصوب کرد. در پی این انتصاب، مردمی که مفهوم ملت را جایگزین مفهوم رعایا کرده بودند، به خاطر آشنایی با مفهوم ملت با قیام ۳۰ تیر در سال ۱۳۳۱ که منجر به شهید شدن عده ای از آنان شد، زنده یاد دکتر محمد مصدق را به نخست وزیری برگزیدند. پرسش این است که چرا به روی حامیان دکتر مصدق در سی تیر ماه آتش گشودند؟ در پاسخ به این پرسش نخست سزاوار است بیندیشیم آیا خانواده و نظام یادگیری جامعه ی ما به گونه ای بوده است که حداقل اخلاق حرفه ای را در کار خود رعایت کنیم؟ حتی کمینه ی مسئولیت ما که *درک دیگری است،* را اجرایی کرده ایم؟ خبط بزرگ آنهایی که به سوی مردم آتش می گشایند این است که تصور کرده اند اگر در هر شرایطی به وظیفه خود عمل کنند، به هدف مورد نظر رسیده اند. در صورتی که اگر بیشتر بیندیشیم به این فهم خواهیم رسید که بین هدف و وسیله دیواری نیست. به عبارت دیگر هدف از جنس وسیله است و برای رسیدن به هر هدفی نمی توان از هر راه و وسیله ای به آن هدف رسید؛ چرا که حتی اگر در نظر داریم به هدفی والا دسترسی پیدا کنیم، اصول نخستین اخلاق حرفه ای حکم می کند که نمی توان از راه ها و وسیله هایی که نه عرفی است و نه قانونی و نه شرعی، بهره مند شد. حال اگر پرسیده شود چرا هدف از جنس وسیله است؟ در پاسخ می توان گفت-- به پاسخ های دیگر نیز بیندیشیم.-- زیرا هدف از توالی و تراکم وسیله‌هایی که گاه دردمندانه کم اهمیت جلوه می کنند، فراهم می شود. توضیح بیشتر اینکه درک ماهیت پدیده ی اخلاق دشواری هایی دارد و رشد اخلاقی شخص با رشد علمی او تفاوت اساسی دارد و اگر شخص از سال های نخستین زندگی *در محیطی دموکراتیک و سازنده و پداگوژیک* آرام آرام نتواند *یک منبع کنترل درونی* در خود ایجاد کند، به هر بهانه ای مرتکب فعل غیر اخلاقی می شود که جبران ناپذیر است. همان طور که می دانیم اساس اخلاق، *خود- کنشگری* و اساس خود کنشگری، *عزت نفس* است و از آنجایی که تحقیقات نشان داده است بین عزت نفس اشخاص و عدم ارتکاب آنها به بزهکاری همبستگی بالای ۸۱ درصدی وجود دارد، اگر خدای ناکرده عزت نفس ما مخدوش شود، نه تنها از کنش اخلاقی فاصله خواهیم گرفت، بلکه به راحتی قانون را نیز نادیده گرفته و عجیب تر از عجیب اینکه این نادیده گرفتن قانون را حمل بر زرنگی و دانایی خود می نماییم. شهدای سی ام تیر ماه ۱۳۳۱ شهدای وطن نامیده شدند و روان شاد دکتر مصدق نیز وصیت کرده بود که در کنار شهدای سی تیر مدفون گردد، اما در احمدآباد آرمید. گفتنی است زنده یاد استاد دکتر غلامحسین صدیقی یار و همکار دکتر مصدق و یکی از شریف ترین انسان های روزگار ما که در دوازدهم آذر ۱۲۸۴ متولد شده اند و به ابتکار اهالی جامعه شناسی این روز به عنوان *روز علوم اجتماعی* نامیده شده است، در نهم اردیبهشت ۱۳۷۰ در کنار شهدای سی ام تیر در ابن بابویه آرمیده است.
