به بهانه به ظاهر اصلاحات اقتصادی این روزهای دولت، مصاحبه سال ۹ | نهضت مردمی ممانعت از جنگ باخدا
به بهانه به ظاهر اصلاحات اقتصادی این روزهای دولت، مصاحبه سال ۹۶ دکتر حسن سبحانی را با عنوان ربا زنده است تا بانک متعارف زنده است، بخوانید؛
گزیده بخش اول؛
سوال: بهعنوان یک استاد اقتصاد، پول را تعریف کنید
پول در اقتصاد از یک معضلی رنج میبرد و آن اینکه پول تابهحال تعریف نشده است! البته در کتابهای اقتصاد یک چیزهایی مینویسند، اما پول را با وظیفهاش تعریف میکنند؛ مثلاً میگویند پول وسیله سهولت مبادله و سنجش و ذخیره ارزشهاست؛ خود تعریف «پول بما هو پول» در اقتصاد تا حدود زیادی ساکت است. «پول قدرت خرید است». حالا این قدرت خرید، گاهی بهشکل سکه، گاهی اسکناس و گاهی عدد است که از طریق کارت منتقل میشود. در واقع پول یک مفهوم است، و آنچه الآن به آن اشاره میشود مصادیق پول است، نه خود پول.
در اقتصاد متعارف کنار مشکلاتی که پول، حتی در تعریف، دارد، یک مسئله این است که یک تلقی دارند که این پول ــ که البته منظور همان مصداقهاست ــ کالاست و همانطور که مال قیمت دارد، پول هم قیمت دارد، و قیمت پول همان بهره است.
من معتقدم که اصولاً از پول نباید تلقی کالا بشود، پول کالا نیست. ببینید، من میآیم دانشگاه درس میدهم، بهازای زحمتی که میکشم، میگویند بهازای یک ساعت مثلاً 50 هزار تومان قدرت خرید داری؛ وقتی پول اسکناس است مثلاً یک چکپول 50هزار تومانی هم به من میدهند؛ این پول خودش کالا نیست، تدریسی که من کردم، مهم است؛ این پول مابازای آن است.
جدای از اقتصاد متعارف گاهی در حوزه هم میبینیم که به پول همینگونه نگاه میشود و احکام صادره هم همین را میگوید، مثلاً میگویند «پول، مال اعتباری است»، یعنی پول را مال یا کالا تعریف میکنند. پس به نظر میرسد این مختص اقتصاد متعارف نیست.
یکی از مشکلاتی که در این زمینه در مباحث فقهی هم وجود دارد این است که بعضی عزیزان در حوزه فرصت نکردهاند در موضوع پول تحقیق کنند، اقتصاددانها هم از این خلأ استفاده کردهاند و این موضوع را برای آن عزیزان طوری تعریف کردهاند که پول در اقتصاد کالاست. بعد آن بزرگان هم گفتهاند اگر پول کالا هست، حکمش فلان است.
واقعیت این است که جدای از حکم، شرایط طوری است که امروز فقیه خودش باید تلاش کند موضوع را هم بشناسد. نمیشود به کارشناس ارجاع داد. فقیه خودش باید بداند و بفهمد پول چیست، نه از اقتصاددان بپرسد پول چیست و بر آن اساس حکم بدهد.
بهعقیده من این تعریف که «پول مال اعتباری است» به این دلیل است که مطابق رویه غالب، فقها موضوع پول را از کارشناس میگیرند و حکمش را صادر میکنند، بهعقیده من در این موضوعها ضرورت دارد فقیه خودش موضوع را بشناسد و بداند پول چیست و البته حکم را مطابق این موضوعشناسی صادر کند.
من اعتقادم این است که از پول نباید تلقی مال و کالا بشود. اگر این تلقی بشود باید قیمت به آن اختصاص بدهیم که همان رباست، یعنی به این طریق ربا تجویز میشود؛ اگر بگویید پول کالا نیست، در پاسخ میگویند قیمت ندارد و ربا هم تجویز نخواهد شد.