در باب عقل چرا محصولات عقل بدین گستردگی و شگفت‌انگیزی متنوّ | دکتر سعید زیباکلام
در باب عقل
چرا محصولات عقل بدین گستردگی و شگفت‌انگیزی متنوّع و متکثّر و بی‌قرار و بی‌سامان و به قول مولانا جلال‌الدین، «بی‌تمکین» است؟
پاسخ این سوال و تبیین آن «چرا»، در موجزترین صورت این است که عقل توانمندی یا قابلیتی است که صرف‌نظر از مناقشات و منازعاتِ تاکنون نافرجام و ظاهراً بی‌فرجامِ هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی خُرد و کلانی که طیِ قرون متمادی و طولانی بر سر نفس یا جوهر یا ذات یا ماهیت آن در میان فیلسوفان و متکلمان و نیز در میان هر یک از دو گروه صورت گرفته، نهایی‌ترین فرمانده و راهبرش در تمامی منازل سلوک و سکونش و قیام و قعودش، موجودی است اسرارآمیز و ناشناخته به نام قلب!
تبیین اینکه چرا محصولات عقل، این چنین گسترده و بی‌کران متنوّع و متفرّق است، این است که مقوّمات بنیانی راهبر و رانندۀ عقول انسان‌ها به‌نحو گسترده و بی‌کرانی متنوّع و متفرّق است. عکس این سخن هم صادق است! یعنی، به میزانی که مقوّمات قلوب ـــ همان آمال و امیال و حاجات و آرمان‌های انسان‌ها ـــ به یکدیگر قرابت بیشتری پیدا کنند و درنتیجه قلوب انسان‌ها تقرّب و هماهنگی بیشتری یابند، ساخته‌ها و بافته‌های عقولِ فرمان‌بردارشان قرابت و شباهت بیشتری خواهد یافت.
