آیا بحران‌های اقتصادی به کاهش مصرف تلگرام و اینستاگرام منجر شد | تحلیل شبکه‌های اجتماعی مجازی
آیا بحران‌های اقتصادی به کاهش مصرف تلگرام و اینستاگرام منجر شده است؟ محمد رهبری
روز گذشته مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) آخرین یافته‌های خود در رابطه با میزان استفاده از رسانه‌های و شبکه‌های اجتماعی منتشر که حاوی نکات مهمی بود. بر اساس این نظرسنجی، ۷۸.۵ درصد از تمام ایرانیان و تقریبا تمام جوانان بین ۱۸ تا ۲۹ سال و از افراد با تحصیلات دانشگاهی در تمام کشور، حداقل از یک پیام‌رسان و شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند؛ امری که نشان از نفوذ گسترده شبکه‌های اجتماعی در میان مردم دارد. بر اساس این یافته‌ها، ۷۱.۱ از مردم از واتس‌اپ، ۴۹.۴ درصد از مردم از اینستاگرام و ۳۱.۶ درصد از مردم از تلگرام استفاده می‌کنند.
آنچه در یافته‌های این نظرسنجی جالب توجه است، کاهش استفاده از هر سه پلتفرم واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام نسبت به تیر ماه ۱۴۰۰ است. بر این اساس، استفاده از واتس‌اپ ۰.۳ درصد، استفاده از اینستاگرام ۳.۷ درصد و استفاده از تلگرام ۸.۸ درصد نسبت به آخرین نظرسنجی ایسپا کاهش یافته است. در این میان، استفاده از تلگرام به کمترین میزان خود در تمام ۶ سال گذشته رسیده است. این در حالی است که بر اساس تحلیل داده‌های تلگرام در فروردین سال جاری، استفاده از تلگرام کاهش چندانی نداشته است و از این حیث یافته‌های حاصل از تحلیلِ داده‌های مطالب کانال‌های تلگرامی با نظرسنجی ایسپا تفاوت دارد.
اگر یافته‌های این نظرسنجی را با کمی خطا درست تلقی کنیم، آنگاه کاهش استفاده از اینستاگرام و تلگرام معنادار می‌شود. اما علت کاهش استفاده از این دو پلتفرم چه می‌تواند باشد؟ برای پاسخ به این پرسش نیاز به پیمایش جداگانه‌ای است، اما احتمالا کاهش استفاده از اینستاگرام و تلگرام تحت تأثیر دو عامل زیر باید باشد:
افزایش تعرفه‌های اینترنت در کنار مشکلات شدید اقتصادی، احتمالا باعث کاهش مصرف اینترنت شده است. در شرایطی که بسیاری از افراد در تأمین ضروریات اولیه زندگی و معاش خود دچار مشکل هستند، میزان استفاده از پلتفرم‌ها به‌طور کلی کاهش می‌یابد. این امر با توجه به ویژگی‌های اینستاگرام و تلگرام خود را بیشتر نشان می‌دهد. به دلیل فیلتر بودن تلگرام و ضرورت استفاده از فیلترشکن برای استفاده از آن، حجم دیتای بیشتری مصرف می‌شود و در نتیجه هزینه بیشتری برای اینترنت باید پرداخت شود. تصویری بودن ِ اینستاگرام نیز باعث می‌شود تا استفاده از آن به دیتای بیشتری نیاز داشته باشد و هزینه استفاده از آن را افزایش می‌دهد.
کاهش کیفیت خدمات اینترنت و سرعت آن نیز احتمالا بر نحوه مصرف اینستاگرام و تلگرام اثرگذاشته است. به دلیل کاهش کیفیت خدمات اینترنت، اتصال به فیلترشکن‌ها برای استفاده از تلگرام سخت‌تر و استریم‌کردن ویدئوها و دیدن تصاویر اینستاگرامی نیز دشوارتر می‌شود. همین امر نیز می‌تواند یکی از دلایل کاهش استفاده از تلگرام و اینستاگرام باشد.
بنابراین آنچه به‌نظر می‌رسد آن است که کاهش استفاده از این تلگرام و اینستاگرام را نباید بی‌ارتباط به شرایط سخت اقتصادی و کاهش کیفیت خدمات اینترنتی در یک‌سال اخیر دانست. این امر به دلیل آن که واتس‌اپ فیلتر نیست و متن-محور است، در واتس‌اپ اثر کمتری داشته است. علاوه بر این، واتس‌اپ مهم‌ترین پیام‌رسانی است که ایرانیان برای امور روزمره خود از آن استفاده می‌کنند و همین امر نیز در تداوم استفاده از آن اثربخش است.
در یک ارزیابی کلی از یافته‌های نظرسنجی ایسپا باید گفت که کاهش مصرف پلتفرم‌های آنلاین خصوصا اینستاگرام و تلگرام را باید محصول شرایط بد اقتصادی و سیاست‌هایی دانست که در دولت ابراهیم رئیسی در نسبت با اینترنت اتخاذ شده است. طرح صیانت در مجلس اگرچه به سرانجام نرسیده است، اما عملکرد دولت در نسبت با اینترنت در این مدت، توانسته است تا حدی بر مصرف اینترنت اثر بگذارد و خواسته طراحان صیانت را کمی جامه عمل بپوشاند. هرچند داده‌های ایسپا نشان می‌دهد که هنوز اکثریت ایرانیان از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.
کانال تحلیل شبکه‌های اجتماعی مجازی @socialMediaAnalysis
