یکی از نکات مهمی که دانلپ در کتاب تاریخ خزران اشاره می نماید. | سلطان نصیر
یکی از نکات مهمی که دانلپ در کتاب تاریخ خزران اشاره می نماید. ریشه یهودی سلجوقیان است. وی پس از نقل قول های مختلف در مورد اجداد سلاجقه دست بر روی اقوالی می گذارد که جد اعلای سلجوقیان را یکی از سرداران خاقان خزر می داند. سپس با نگاهی به اسامی تماما عبرانی پسران سلجوق، دست روی این مهم می گذارد که سلجوقیان بی شک نسبی یهودی یا به اصطلاح یهودی شده داشته اند. که بعدها به آیین اسلام می گروند.
{رابطه ظهور سلاجقه و زوال دولت خزریه _که نخستین بار کوتشرا مطرح کرد_ احتمالات در خور توجهی پدید می آورد و مسائل بیش تری را روشن می کند. زکی ولیدی به مطلبی از کتاب التفصیل الاتراک (درباره برتری ترکان) نوشته ابوالعلا ابن حسّول توجه می دهد؛ در آن جا گفته شده است که سرجوق یا سلجوق _که سلجوقیان ترک منسوب به وی اند_ شخصا به شاه خزرها حمله برد. این مطلب _همان گونه که زکی ولیدی توجه می دهد_ به وضوح احتمال وقوع جنگ میان غزها و خزرها را مطرح کند و توافق عمومی بر این است که سلجوق در اصل غز بوده اند. ابن حسّول در آغاز غلبه سلجوقیان از کارگزاران غزنوی در ری بود. کتاب وی را وزیر عمیدالملک احتمالا حدود ۴۳۷ هجری قمری به طغرل بیگ تقدیم کرد. از این روی احتمال نمی رود که نویسنده در باره حقایق مسلم مربوط به سلسله جدید بی طرف مانده باشد. بخش مورد اشاره زکی ولیدی از این قرار است: «در باره نسب سلطان (یعنی طغرل بیگ - که خدا پیروزش بدارد و بزرگ زادگی او همين دليل كفایت می کند که این نسب مانند نسب دیگران به غلامی بی نام و نشان نمی رسد. از اجداد او یکی سرجوق [سلجوق] بود که با شمشیر به شاه خزران ضربه زد و با گرزی که در دست داشت، او را فرو کوفت تا اسبش از پای درآمد و خود به روی به زمین درافتاد. چنین عملی جز از نفسی پاک و روحی بلندتر از ستاره عيّوق (در صورت فلکی ارابه ران) بر نمی آید. از او [یعنی سلجوق یا «از آن» یعنی عملی که ذکر شد] سلطنت [آل سلجوق] آغاز شد و ادعای ایشان سرچشمه گرفت.» در این جا اختصاصا تعریفی از غزنویان به میان می آید که نسب از غلامی سبکتکین نام داشتند، اما ابن حسول عمل بزرگ پدر را به سلجوق نسبت داده است. در روایت ابن اثیر نیز از صحنه ای سخن رفته است که در آن توقاق - پدر سلجوق - با «شاه ترکان مشهور به پَیغو» درگیر مبارزه است. محققا این شخص خاقان خزرها نیست بلکه يبغوی غُز است پَیغو (يبغو) که لقب او را ابن فضلان ذکر کرده است. علاوه بر این، بار هبريوس روایتی از کتاب ملک نامه نقل می کند که طبق آن توقاق یکی از سران لشکر خاقان خزر بود و چون درگذشت، پسر کوچکش در دربار خاقان نگاهداری و تربیت شد. بعدها همسر خاقان (خاتون) از رفتار جسورانه وی با خاقان آزرده شد و سلجوق ناچار شد دربار را ترک کند. در تاریخ حلب ابن عدیم اظهار شده است که «امیر سلجوق بن دوقاق [توقاق] یکی از سران ترکان خزر بود.» می توان گفت 《دلیل ناشناخته ای》که بارتولد برای مهاجرت غزّ به رهبری سلجوق، ابتدا به پایین سیحون (سیر دریا) و سپس به منطقه بخارا ذکر می کند، گسستن نهایی سلجوق از خزرها بوده است. پسران سلجوق میکائیل، یونس، موسی و اسرائیل نام داشتند، در حالی که نام داود در نسل بعدی (برادر طغرل بگ) پیدا شد. تصور شده است که نام های سلجوقیان نخست که برگرفته از کتاب مقدس است، نشان می دهد که این خانواده در اصل مسیحی بوده اند. احتمال این امر بسیار کم است، تا آنجا که به اسامی مربوط می شود، میکائیل و اسرائیل یا برابرهای آنها در قرون وسطی به صورت نام های یهودی به کار می رفته است و هنگامی که در میان مسلمانان یافت شود، به جرئت می توان گفت که اصلی بیگانه دارد. اما در هر حال اسرائیل نام مسیحی نیست. با توجه به آنچه تاکنون گفته شد، به نظر می رسد وجود این نام ها فرع بر نفوذ مذهبی موجود در میان خانواده های برجسته غز در میان خزرهای حاکم است. 《خانه عبادت》که به قول قزوینی در میان غز وجود داشت، به احتمال زیاد کنیسه بوده است. از این قرار، در عین وجود دلایلی دال بر ارتباط سلجوقیان با خزرها در قرن دهم، روی هم رفته محققا خطاست که فرض کنیم اینان آنچه ظاهرا روس ها نتوانستند در سال ۹۶۵ انجام دهند، عملی کردند و فاتحان واقعی کشور خزر شدند. دست اندازی اصلی سلجوقیان ابتدا در جانب شرق به ماوراء النهر و ایران بود، بعدها متوجه غرب شدند. اگر عليه خزرها به پیروزی های بزرگ رسیده و به تعقیب آنها پرداخته بودند، گسترش قدرتشان در جهتی دیگر - یعنی غرب دریای خزر - انجام می گرفت. }
