یکی از مواردی که برای اهل تحقیق همیشه مورد سوال بوده و تاکنون | سنقری

یکی از مواردی که برای اهل تحقیق همیشه مورد سوال بوده و تاکنون جوابی برای آن وجود نداشت تفاوت های فرهنگی مانند نحوه تلفظ کلمات و برخی آداب و رسوم بین محلات مشهور سنقر بود. ماجرای دزدیده شدن علم مشهور توسط ساکنین محلات شمالی شهر ،تفاوت در لهجه برخی محلات (که در بین سنقریها به یاسی دانشماغ تعبیر می شد) تفاوت تلفظ هایی مانند تیوسی و چیوسی ، وجود کلماتی مانند چیکیرجه(ملخ) در زبان ترکی سنقر و عدم وجود آن در نواحی ترک نشین مجاور و اسامی ترکی روستاهای اطراف شهر که در حال حاضر به زبان کردی تکلم می کنند و صدها موردِ مشابهِ موارد ذکر شده با نگاهی به یادداشت های محمد کریم خان قره باغی ،پاسخ داده می شود.
طبق یکی از یادداشتهای ایشان مهاجرین قره باغی وارد شده به سنقر مانند مهمان وارد شده و زمینهایی در سمت جنوب و شرق شهر از طرف بزرگان ترک زبان ساکن سنقر و بدستور حاکم وقت برای اسکان آنها در اختیار نماینده فتحعلی شاه یعنی محمد کریم خان قره باغی قرار می گیرد. وی در دستوری به پیشکار خود می نویسد:
...قوزی یاندا ایشاغا محله یورتی چله برد دا گلن لره، دوغو یاندا پیره محله یورتی قوزیی دیزاقدن گلن لره معین اولدوب...پیره یاندا قوزی یان گنجه دن گلن لره...
با این تفاصیل مشخص است که ترکهای قدیمی سنقر در منطقه سرچقا و محدوده اطراف ان ساکن بوده و محله هادره به مهاجرین از مناطق چله برد قره باغ وجنوب محله پیره به مهاجرین از دیزاق و محدوده حول و حوش خیابان دکتر بهشتی امروز به مهاجرین کم تعدادتر از گنجه تعلق می گیرد.
روشن است که ساکنین محلات سرچقا و امامزاده و پیره ساکنین قدیمیتر و ساکنین محله هادره و محدوده تقریبی بین خیابان مجیدی تا دکتر بهشتی مهاجرین از قره باغ بوده اند. اکنون براحتی دلیل اتحاد سه محله قدیم و سه محله جدید بخصوص در مراسم عزاداری ماه محرم مشخص می شود.
البته لازم بذکر است چنانکه از یادداشتهای محمد کریم خان قره باغی برمی آید در آن زمان محله مسکونی بنام پیره سوند وجود نداشته و بعدها بوجود آمده ولی از ان بخش سنقر با نام زمین های پیره سون( به معنای سمت محله پیره و اطراف محله پیره و ادامه محله پیره) یاد می شود.
کاملا اشکار است که بمرور زمان حرف دال به پیره سون اضافه شده و دلیل آن به نوع برخورد کلامی اهالی سنقر با زبان فارسیِ حُکام برمیگردد که معمولا کلمات را با اضافه کردن ضمه در میان کلمات(مثل سُفت بجای سِفت و دال در انتهای برخی کلمات ) فارسی سازی می کرده اند. پیرمردها و پیره زنهای سنقری هنوز هم از اضافه کردن چنین تاکیداتی بر برخی کلمات استفاده می کنند.
با شرح مطالب بالا میبینیم که با توجه به تفاوت خاستگاه ساکنین، چرا برخی کلمات در محلات تلفظ متفاوت داشته و چرا داستانی با بند مشهور( چکیریجه های چیکیریجه مه والله سننه کوسیریجه) با تلفظ ترکان شمال در این منطقه رواج داشته است در حالیکه در مناطق ترک نشین مجاور با این داستان مواجه نمی شویم.
راجع به روستاهایی با نام ترکی که در حال حاضر ساکنینی کرد زبان دارد بنا بر تاکید محمدکریم خان قره باغی برخی از روستاهای اطراف سنقر ترک زبان بوده اند و حتی از مهاجرین برخی را به این روستاها فرستاده اند و بمرور تغییر زبانی در این روستاها رخ داده است. نمونه هایی مانند قلعه فرهادخان یا قروه این تغییر زبانی را در روزگار ما تجربه کرده اند . بعدا بتفصیل از یادداشتهای محمد کریم خان قره باغی ماجرای برخی روستاها را که وی مطرح کرده است را در اینجا خواهیم خواند. در کل تغییر زبانی از ترکی به کردی بمرور و در ارتباط مستقیم با فاصله روستاها از سنقر(هرچه دورتر زودتر) رخ داده است که آخرین انها دو موردی بودند که ذکر شد و هم اکنون این تغییر زبانی در شهر در حال رخ دادن است که از دیدگاه زبانشناسان مورد بسیار جالبی برای مطالعه محسوب می شود و تا انجا که خبر دارم دو پژوهشکده زبانشناسی در این مورد در حال تحقیق هستند و صد البته نکاتی که تا بحال روشن شده است بسیار جالب و اعجاب آور می باشند.
@sonqor2