۱_ عامل جغرافیایی : شکل گیری سیره در مکتب مدینه همیلتون گیب | آسیب شناسی تاریخ صدر اسلام

۱_ عامل جغرافیایی : شکل گیری سیره در مکتب مدینه

همیلتون گیب ( Hamilton A.R. Gibb م ۱۸۹۵) ، پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح می کند که تا قبل از قرن دوم هجری ، سیره اختصاص به مدینه داشته است [۱] . در این باره می توان گفت سیره ای که در مکتب مدینه شکل گرفته و اساس و شالوده اصلی سیره نبوی تا حال حاضر می باشد طبیعتا رنگ و بوی مذهبی خاص خود را داشته است [۲] . یاد آوری این نکته مفید است که در طول تاریخ اسلام و در همان قرن اوّل هجری ، هر شهری گرایش سیاسی و مذهبی خاصّی داشت ؛ این گرایش متعلّق به اکثریت مردم بود ، چه موافق مذاق حکومتها بوده یا نبوده باشد . طبیعی بود که عالمان و راویان شهر نیز نوعاً متأثّر از این گرایشها بودند .
بر اساس آنچه که از تاریخ بدست می آید ، می توان ، مذاق شهر های مختلف حجاز و گرایش هر شهر به صحابی ای خاص به دلایل سیاسی ، مذهبی و قومی قبیله را چنین توصیف کرد :
1 ـ شام تا مدّتها چهره اموی داشته است.
2 ـ کوفه به دلایل متعدّدی گرایشهای شیعی را در خود پرورش داده بود.
3_ بصره به دلیل رقابت با کوفه و به خاطر شرکت در جمل هوای عثمانی داشت.
4 ـ مکّه و مدینه طرفدار شیخین بودند و خلیفه اوّل و دوم را اساس بینش دینی و سیاسی خود قرار داده بودند.

در مورد علم سیره نبوی ، باید مدینه را بنیان گذار دانست که پایه های اصلی شکل گیری دیگر مکاتب تاریخی بود [۳] . به عبارت دیگر اساس علم سیره را باید متعلق به مکتب مدینه دانست ؛ به طوری که گرایش های فکری و سیاسی این شهر ، اساس آنرا تشکیل می دهد . ما هیچ روایت مستقلی از سیره که ارتباطی با مکتب مدینه نداشته باشد نداریم و این را باید در تمام ملاحظات خود درباره سیره نبوی، مفروض بداریم [۴] . نگاهی به نام نخستین دسته از علمای سیره و راویان دست اوّل آن نشان می دهد که اکثریّت قریب به اتّفاق آنان اهل مدینه بوده و تحت تأثیر جوّ فکری و عقیدتی این شهر بوده اند [۵] . برای مثال می توان عروة بن زبیر ، ابن شهاب زهری ، موسی بن عقبه ، محمد بن اسحاق و محمد بن عمر واقدی را نام برد که مهمترین و مشهور ترین علمای متقدمی هستند که به سیره و مغازی پیامبر پرداخته و برای اوّلین بار به روایت و کتابت آن اشتغال یافتند و همگی آنها در فضای فکری مدینه رشد کرده اند . در نتیجه نمی توان این حقیقت را انکار کرد که روایات سیره و مغازی ( دست کم مقدار قابل توجهی از روایات آن ) ، منعکس کننده دیدگاه فکری مدینه که بر محوریت جانب داری از دو خلیفه نخستین بوده است ، می باشد .



۱_ ن ک : تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۴۹

۲_ ن ک : تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج 1 / ص ۴۱ و ۴۲
ن ک : سیر تطور و تحول اخبار سیره / رمضان محمدی / ص 72

۳_ ن ک : منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۱۲۷
ن ک : سیر تطور و تحول اخبار سیره / رمضان محمدی / ص ۹۴
ن ک : تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۴۲

۴_ منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۵۵

۵_ ن ک : تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج 1 / ص ۴۱ و ۴۲