۲_ عوامل سیاسی : ارتباط راویان و کاتبان دست اوّل سیره با خلفای | آسیب شناسی تاریخ صدر اسلام

۲_ عوامل سیاسی : ارتباط راویان و کاتبان دست اوّل سیره با خلفای اموی و عباسی


تسلط سیاسی-اجتماعی حکومت های اموی و عباسی به قدری بر جامعه آن روز سرزمین حجاز زیاد بود که به هیچ وجه نمی توان تأثیرات جدی آن حکومت ها بر شکل گیری سیره و حدیث را نادیده گرفت .
تا جایی که می توان گفت بخش قابل توجهی از تاریخ اسلام ، صرفا بازتابی از شرایط سیاسی می باشد [۱] .
اقدامات عبدالملک مروان [۲] ، سلیمان بن عبد الملک [۳] ، هشام بن عبدالملک [۴] و عمر بن عبدالعزیز [۵] ( که از میان خلفای بنی امیّه ، نخستین کسی بود که بطور رسمی امر به نوشتن حدیث کرد و به جمع آوری و کتابت آن اهتمام ورزید [۶] ) در رواج دادن نقل و کتابت سیره ، مؤید این مطلب است [۷] .
 شرح و تبیین این اثرگذاری عوامل سیاسی و ارائه شواهدی در این باره (که هدف ما در این بخش می باشد) ، درک ما از گفته های سیره پژوهان متخصص شرق و غرب در خصوص تأثیرات دستگاه حکومت بر متن سیره را تسهیل می کند. در ادامه به اختصار، به نوشته های برخی از آنها اشاره می کنیم :

. فرانسیس ادوارد پیترز در مقاله "جست و جوی محمّد تاریخی" می نویسد : روایات مربوط به سیره رفتاری حضرت محمّد (ص) آکنده است از فضا سازی ها و حاشیه پردازی های مفصّل ؛ فضا ها و شاخ و برگ هایی که به وضوح متأثّر از غرض ورزی های سیاسی و جانبدارانه اند و اکثراً در زمان هایی بسیار متأخّر تر از پیامبر اسلام (ص) ، در دوره صحابه متأخّر ، تابعین و بعد تر جعل شده اند [۸] .

. دکتر رسول جعفریان در خصوص تأثیرات نظام سیاسی خلفای اسلامی بر تدوین سیره می نویسد: زمانی که افراد عادی جامعه انسانی ، از لحاظ روحی علاقه مندند تا خود را در تاریخ پایدار سازند ، به یقین ، امیران و حاکمان علاقه بیشتری برای پایندگی خویش در تاریخ دارند ؛ چرا که تأثیر خویش را بر جامعه عمیقتر دیده و در پی تثبیت این تأثیر در پرتو عبرت هایی که از گذشته می گیرند می باشند . آنها مایلند تا دیگران از آنها به عنوان افراد برجسته یاد کنند [۹] ... سیره نویسان نخستین نیز ، به تناسب عقاید و اندیشه ها و جهت گیری های سیاسی خود ، روایات سیره را کم و زیاد کرده اند [۱۰] .

. چیس رابینسون، پژوهشگر سیره و حدیث اسلامی در این باره می نویسد : سیره اغلب با حکومت ها در ارتباط بوده و در رأس حمایت حکومتها قرار داشته است. چرا که نگارش تاریخ، منبعی نیرومند برای مشروعیت بخشی به حکومتی خاص و زیر سؤال بردن حکومتی دیگر است، نه فقط به این دلیل ساده که تاریخ می تواند ویرایشها و بازسازیهای خاصی از گذشته را عرضه کند ؛ بلکه تاریخ همچنین می تواند شیوه ای از اندیشیدن در خصوص حکومت را بازتاب داده و یا به مردم تحمیل کند . این کاربرد سیاسی علم تاریخ ، چیزی است که به نظر می رسد عباسیان آنرا از همان آغاز ، درک کرده بودند . وقتی سیره نگاران عصر عباسی در سیره های خود ، جایی برای جدّ این خاندان (عباس بن عبدالمطلب) در ملاقات سرنوشت ساز عقبه با پیامبر باز می کنند ، در حقیقت با این فرض جانبدارانه که این خاندان چنین رابطه صمیمانه ای با پیامبر داشت، به حکومت عباسیان مشروعیت می بخشید [۱۱] .



۱_ ن ک : سیر تطور و تحول اخبار سیره / رمضان محمدی / ص ۷۲

۲_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۰

۳_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۰ و ۱۷۱ و ۱۷۹
منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۴۸

۴_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۱

۵_ تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۳۷
دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۱

۶_ تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۳۷
دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۱

۷_ منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۲۰

۸_ سیره پژوهی در غرب ، گزیده متون و منابع / مرتضی کریمی نیا / مقاله شماره ۱۴ / ص ۱۸۳
ن ک : The quest of the historical Muhammad 

۹_ تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۱۹

۱۰_ تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۷۳

۱۱_ تاریخ نگاری اسلامی / چیس اف. رابینسون / ص ۲۲۰ و ۲۲۱