مناظرۀ شب و روز در تحت این عنوان ما از گاهی بگاهی قیاسی در می | تاریخ،فرهنگ،هنر و ادبیات ایران‌زمین
مناظرۀ شب و روز
در تحت این عنوان ما از گاهی بگاهی قیاسی در میان عقاید علمی نورانی اروپا و بعضی تحقیقات باطلۀ علمای مشرق مبنی براساس جهل در فنون مختلفۀ علوم میکنیم.
علم و اشتقاق لغات
زردشت: اسم اصلی این شارع ایرانی در زبان آوستائی «زاراتشترا» است. در اشتقاق و معنی اصلی آن خیلی اختلاف بوده ولی آنچه در پیش علمای فرنگ بتحقیق پیوسته اینست که این اسم مرکّب از دو کلمه است و کلمۀ دوّم بلاشکّ لفظ «اشترا» است که بمعنی شتر است. کلمۀ اوّل بنابتحقیق بعضی بمعنی «زرّین» یعنی طلایی و بقول بعضی دیگر بمعنی زرد است* [دار مستتر و جکسون و غیرهما].
شطرنج: باغلب احتمال اصلش «نشاتارانگاه» بوده که در زبان سانسکریت بمعنی چهار صف باشد.
درهم: از کلمهء دراخم یونانی است که پول نقرۀ یونان قدیم بوده. دینار نیز از کلمۀ «دیناریوس» لاتینی است که پول طلای رومی بوده.
این چند فقره مطابق تحقیقات علمای اروپا است و در صحّت آنها بجز لغت شطرنج شکّی نیست. اشتقاق شطرنج هم اگرچه قطعی نیست ولی اقرب احتمالات است بصّحت. حالا بینیم تحقیقات علمای مشرق در این خصوصها چیست. محض نمونه ذیلا دو سه فقره از این تحقیقات را در باب همان لغات مذکوره درج میکنیم.
زردشت: «بمعنی آفریدۀ اوّل و نفس کلّ و نفس ناطقه و عقل فلک عطارد و نور مجرّد و عقل فعّال و رب‌الّنوع انسان و راستگوی و نور یزدان آمده و گفتهاند این هر سه نام حضرت ابراهیم است» [فرهنگ انجمن آرای ناصری].
شترنج: بآن مناسبت است «که چنانچه آش شترنجی از همه غلّه‌های مختلفه است شترنگ هم آلات و اشکالات مختلفه دارد مانند اسب و فیل و رخ...» [ایضا فرهنگ ناصری].
[درهم]:«......مرویست که درهم را درهم نامیدهاند زیرا که او دراهّم است و دینار را دینار گویند زیرا که او دیننا راست» [یکی از کتب معتبرۀ شرقی ظاهرا زهرالرّبیع].
این نوع تحقیقات عمیقه(!) نه تنها مخصوص مؤلّفین قدیم ما بوده بلکه در عهد اخیر پس از بیدار شدن احساسات ملّی و مخلوط شدنش بعلم برای اثبات یا ایجاد مفاخر ملّی سعی در رسانیدن اصل کلمات و لغات دنیا بفارسی شیوع غریبی پیدا کرده و مخصوصا سرسلسله و پیشوای این وطن پرستی لغوی(!) مرحوم میرزا آقاخان کرمانی بوده که احساسات وطن دوستی او در زمینههای سیاسی شایستۀ قدردانی است ولی بدبختانه در لغت و تاریخ غایت بیاطلاّعی و اغراء بجهل داشته و بقول قریب هزار کلمۀ فرنگی را تدقیق(!) کرده و اصل آنها را بفارسی رسانیده(!) تاریخ را از لفظ تاریک گرفته، مکّه را «مهگه» نموده، کلمۀ «هیستوار» فرانسوی را بمعنی تاریخ است از لفظ «استوار» فارسی گرفته و هکذا سایر اشتقاقات مضحکۀ او که بدبختانه اثر آن در مقلّدین وی هنوز دیده میشود.
*پ.ن: یک فقره در کتاب تاریخ ابن‌الأثیر بنظر رسید که شاید پس از حذف زواید آن در اصل مؤیّد این تحقیق و اشاره باین مطلب بوده و آن چنانست که گوید «در کتاب زردشت آمده که پیروی کنید آنچه را که من بشما آوردم تا وقتیکه صاحب شتر سرخ بباید و این پس از هزار و ششصد سال خواهد بود [ابن‌الأثیر، جلد اوّل، صفحهٔ ۱۸۱] میتوان احتمال داد که این فقره در اصل از اشتباهی در معنی کلمهٔ زرا اتشترا حاصل شده.
کاوه؛ سالِ دوم از دورهٔ جدید؛ شمارهٔ ۴؛ ۴ خمسه مسترقه ۱۲۹۰ یزدگردی، غره شعبان سنه ۱۳۳۹ه.ق، ۱۰ آوریل ماه فرنگی ۱۹۲۱ میلادی؛ بازچاپ ۱۳۶۱؛ نشر ویس. https://t.me/tarikhfarhanghonariranzamin ...
