گذر از دوران نرخ ارز ثابت به مناسبت پنجاهمین سالگرد فروپا | اندیشه و حرکت
گذر از دوران نرخ ارز ثابت به مناسبت پنجاهمین سالگرد فروپاشی سیستم پولی برتون وودز
عبیدالله پاشا امیرعباس زینت بخش منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد، یکشنبه 25 مهر 1400
50 سال پیش در تاریخ 15 آگوست 1971، رئیس جمهور نیکسون؛ پایان تبدیل پذیری دلار آمریکا به طلا تحت سیستم پولی برتون وودز (Bretton Woods Monetary System)را اعلام کرد. این اعلامیه دنیای مالی را تکان داد و به طور موثری به سیستم برتون وودز خاتمه بخشید.
بعد از جنگ جهانی دوم خیلی واضح بود که جهان نیاز به یک نظام مالی جدید دارد. با اینکه استاندارد طلا خیلی سفت و سخت بود اما باید راهی برای کنترل کشورها در خصوص عدم دستکاری واحد پولی خود و کاهش آن به منظور تقویت صادرات به اجرا گذاشته می شد. به همین منظور 44 کشور در سال 1944 نمایندگان خود را به برتون وودز نیوهمپشایر ایالات متحده فرستادند. آمریکا به علت در اختیار داشتن دو سوم ذخایر طلای دنیا؛ با نفوذترین عضو این پیمان بود و نهایتا همه توافق کردند که واحد پول خود را به دلار آمریکا متصل کرده و دلار هم به طلا متصل گردد. همچنین در راستای رفع این دغدغه که اگر یک اقتصاد دچار بحران شود چگونه بدون کاهش ارزش واحد پولی خود خواهد توانست از آن بحران خارج شود، اعضا توافق کردند که دو موسسه تاسیس شود: "صندوق بین المللی پول" به منظور قرض دادن پول به اعضایی که امکان جذب تامین مالی از منابع دیگر را نداشتند و برای کمک به کشورها برای ایجاد موازنه موقت پرداخت ها و تعادل تجاری و جلوگیری از کاهش دستوری ارزش پول آنها و "بانک بین المللی بازسازی و توسعه" که اکنون نام آن "بانک جهانی" است و هدف از تاسیس آن کمک به کشورهای کمتر توسعه یافته بود.
او مثل سایر سیاستمدارانی که شکست می خورند ، به یک دشمن نامرئی اشاره کرد و با اشاره به توطئه، دلالان را مسئول مشکلات ارزی خود دانست. چیزی که او نگفت این بود که ایالات متحده آنقدر دلار برای تأمین نیازهای داخلی خود و به ویژه جنگ ویتنام چاپ کرده که دیگر برابری طلا و دلار آمریکا از بین رفته و دیگر تبدیل آن (با نرخ توافقی 35 دلاربرای هر اونس) ممکن نیست!
سیستم برتون وودز آخرین سری از رژیم های نرخ ارز ثابت بر پایه طلا بود که توسط ایالات متحده و بریتانیا با پایان جنگ جهانی دوم آغاز شد. این ایده به منظور ایجاد نرخ ارز ثابت و با هدف ایجاد اطمینان برای تجارت بین المللی با ریسک کمتر و در نتیجه تقویت تجارت جهانی شکل گرفت چرا که به نظر می رسید از آنجا که تجارت بین المللی منجر به رفاه و تنعم می شود، می تواند مانع وقوع جنگ ویرانگر دیگری شود. دلار آمریکا با اتکا به طلا و با ارزش 35 دلار برای هر اونس خلق می شد و دلار دقیقا با همان نرخ، به طور کامل قابل تبدیل بود. نرخ مبادله سایر ارزها با توجه به پشتوانه طلای آنها در برابر دلار آمریکا ثابت شد، که بر اساس میزان ذخایر طلای نگهداری شده و عرضه پولی مشخص تعیین می شد. همانطور که هر ارز در برابر دلار آمریکا ثابت بود، همه ارزها عملاً در برابر یکدیگر ثابت شدند. کشورها می توانستند ذخایر خود را به طلا یا دلار آمریکا نگه دارند.
مزیت کلیدی سیستم های نرخ ثابت ارز در مقابل طلا ، انضباط پولی بود که به دولت ها تحمیل می کرد. دولت ها نمی توانستند عرضه پول خود را فراتر از میزان افزایش ذخایر طلای خود افزایش دهند. هرگونه افزایشی فراتر از آن، برابری طلا را از بین می برد و به مرور زمان باعث کاهش ارزش پول می شد که چنین امری می توانست از نظر اقتصادی و سیاسی دردناک باشد. نقطه ضعف این مزیت؛ مهمترین نقص سیستم بود، زیرا دولت ها را در تنگنا قرار داد چرا که انعطاف پذیری سیاست های پولی داخلی، در صورت وجود؛ حداقل بود. بنابراین، دولت ها نمی توانستند به راحتی سیاست های ضد چرخه ای را بدون خطر انحراف جدی از برابری واحد پول خود و دلار-طلا اتخاذ کنند. بماند که گرایش چرخه ای boom & bust سیستم، چرخه های اقتصادی را شدیدتر می کند و رونق و رکود را بدتر می کند.
همانطور که رژیم های قبلی نرخ ارز ثابت به جهت عدم پایبندی ارز لنگر به قوانین توافقی سقوط کرده بودند، در اینجا هم با بازشدن اتصال دلار از طلا همان اتفاق رخ داد. دلار آمریکا آنقدر بیشتر از برابری توافقی بود که تا پایان سال 1973 ، از 35 دلار به تقریبا 200 دلار در هر اونس رسیده بود و البته این دهه را با 800 دلار در هر اونس به پایان رسانید و در نهایت، سیستم برتون مرد و دفن شد. از آن زمان به بعد، جهان بر روی مجموعه ای از سیستم ها قرار گرفته است ، طیفی از میخکوب های ثابت در یک طرف تا نظام های شناور آزاد از طرفی دیگر. بسیاری از کشورها با اشکال مختلفی میان این دو حالت افراطی قرار گرفتند با شکل های مختلفی از شناورمدیریت شده.
