بررسی مقالات ریترکت‌شدۀ ایرانیان ترجمه و اضافات: محمدرضا مدد | دانشگاه و طبیعت
بررسی مقالات ریترکت‌شدۀ ایرانیان ترجمه و اضافات: محمدرضا مددی (۲۹ خرداد ۱۴۰۱)
https://doi.org/10.1007/s11192-021-04104-9
آدرس فوق، لینک دسترسی به مقاله تحلیلی جالبی با عنوان کوتاه *"مقالات ابطال شده توسط نویسندگان ایرانی"* می‌باشد که توسط قربی و همکاران (۲۰۲۱) در ژورنال Scientometrics (وابسته به انتشارات اشپرینگر) منتشر شده است و در آن به بررسی آمار *مقالات ابطال شده* (Retracted papers) نویسندگان ایرانی طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ و عوامل مؤثر بر آن پرداخته شده است.
ضمن پیشنهاد مطالعه این مقاله به علاقه‌مندان، تعریفی از اصطلاح *ریترکشن* به همراه ترجمه بخش‌هایی از این مقاله تقدیم می‌گردد.
- *ریترکشن (Retraction)* که در فارسی به "استرداد"، "بازپس‌گیری"، "ابطال" و "سلب اعتبار" ترجمه شده است، به معنی ریجکت شدن یک مقاله *بعد از چاپ* آن می‌باشد که می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی (اغلب -و نه همیشه- به دلیل عدم رعایت اخلاق در پژوهش) اتفاق بیفتد. وقتی یک مقاله ابطال می‌گردد، وضعیت مقاله از حالت Published به Retracted تغییر می‌یابد. ابطال مقاله می‌تواند با تصمیم ادیتور مجله یا به درخواست نویسندگان مقاله صورت پذیرد. ابطال یک مقاله الزاماََ به معنای عدم رعایت اخلاق پژوهشی نیست، بلکه ابعاد مختلف آن باید مورد بررسی قرار گیرد تا قضاوت صحیحی در مورد آن صورت پذیرد.
در پژوهش فوق (قربی و همکاران، ۲۰۲۱)، در مجموع ۳۴۳ مقالهء ابطال شده شامل ۲۶۴ مقاله ژورنالی و ۷۹ مقاله پراسیدینگ که در پایگاه Scopus نمایه شده بودند، مورد بررسی قرار گرفت.
متوسط زمان بین *انتشار تا ابطال* مقاله، ۵۹۱ روز بوده است (کمترین زمان حدود ۹۰ روز بعد از انتشار و بیشترین زمان حدود ۳۰۰۰ روز بعد از انتشار). این به این معنی است *که حتی ده سال بعد از انتشار یک مقاله، امکان ابطال شدن آن وجود دارد.*
این مقالات در مجموع با همکاری محققینی از ۲۷ کشور دنیا نوشته شده است. تقریبا ۲۰ درصد از این مقالات با همکاری محققینی از کشورهای آسیایی و اروپایی بوده است. کشور مالزی با ۲۲ مقاله ابطال شده از این حیث در جایگاه نخست قرار دارد. (البته معیار، مشخصهء سازمانی محقق بوده است، مثلاََ اگر یک محقق ایرانی در دانشگاهی در مالزی مشغول بوده باشد، یک نویسنده از کشور مالزی در نظر گرفته شده است).
از این تعداد مقاله، ۳۶ مقاله دارای یک نویسنده و ۹۶ مقاله دارای دو نویسنده بوده‌اند. مابقی مقالات بیش از دو نویسنده داشته‌اند.
۱۴ درصد از مقالات ابطال شده در دو ژورنال حوزه پزشکی (دارای سیاست دسترسی باز) منتشر شده بودند. البته این که Open access بودن یک ژورنال تاثیری بر این پدیده داشته است یا نه، مورد بررسی قرار نگرفت.
بیش از نیمی از این مقالات ابطال شده با مشخصه سازمانی "دانشگاه آزاد ...." بوده است. البته با توجه به این که این دانشگاه تعداد زیادی شعبه در کشور دارد و همه آن‌ها در مجموع به مانند یک دانشگاه بزرگ در نظر گرفته می‌شود، اگر تعداد مقالات ابطال شدهء این دانشگاه را تقسیم بر کل مقالات منتشر شده توسط این دانشگاه کنیم، نسبت ریترکشن در این دانشگاه عدد کوچکی می‌شود و دانشگاه‌های دیگری در کشور با نسبت بالاتری قرار خواهند گرفت (نظیر دانشگاه ایلام).
از ۱۰ دانشگاه کشور که بالاترین تعداد ریترکشن مقالات را داشته‌اند، پنج دانشگاه از مجموعه دانشگاه‌های "علوم پزشکی" می‌باشند.
۳۰ درصد از مقالاتی که ابطال شده‌اند، در ده ژورنال منتشر شده بودند.
دو دلیل اصلی ابطال این مقالات به ترتیب *داوری جعلی* (Fake peer review) و *سرقت علمی* (Plagiarism) معرفی شده است.
اگرچه ایران از لحاظ ابطال مقالات آمار بالایی دارد، ولی *روند ابطال مقالات محققین ایرانی در سال‌های اخیر با شیب زیادی کاهش یافته است*. این کاهش به دلیل آگاهی بخشی‌ها، آموزش‌ها، برخوردها، سیاست‌گذاری‌ها و ... بوده است.
باید اذعان داشت که علی‌رغم افزایش قابل توجه ژورنالها و مقالات علمی دنیا، فرآیند داوری مقالات از سالیان قبل تا به امروز تغییر چندانی نداشته است و در حال حاضر یک فرآیند ضعیف و قابل دستکاری محسوب می‌شود. بنابراین تقویت و اصلاح سامانه‌های داوری ژورنالها از ضروریات این حوزه به حساب می‌آید.
پویش ملی دوباره دانشگاه با هدف اصلاح روال‌های حاکم بر سیاست‌های وزارت علوم حرکت خود را آغاز کرده است. در این مسیر به همراهی تمامی شما دانشگاهیان دغدغه‌مند نیازمندیم. https://t.me/dobarehdaneshgah
