° باید از جامعه دفاع کرد. این دفاع نه به معنای دفاع از افراد | تجربه زیسته l امین بزرگیان
° باید از جامعه دفاع کرد. این دفاع نه به معنای دفاع از افراد که به معنای دفاع از پدیده‌ای مستقل بنام «جامعه» است. جامعه یعنی برآیند آن نیروهایی که دولت و فرد را به اندیشه و کنشی وا می‌دارند که در صورت فقدان جامعه یا ضعیف بودنش هیچگاه به آن فکر نمی‌کردند و انجام نمی‌دادند.
مارگارت تاچر در جمله‌ای معروف گفت که چیزی بنام جامعه وجود ندارد و هرچه هست فرد و حکومتی است که حافظ منافع اوست. حتی با نگاه سرسری به مواضع نضج‌گرفته در سالهای اخیر در ایران می‌بینیم که این ایده و حذف جامعه به یکی از مهمترین ایده‌های رایج در میدان سیاسی تبدیل شده است.
روشن است که حکومت چگونه جامعه را نادیده می‌گیرد، اما این حذف از سوی مخالفان حکومت هم به روشنی قابل ردیابی است. مخالفان حکومت قدرت جامعه را نادیده گرفته و در برابر هر رویدادی خود را سرکوب‌شده می‌یابند. همواره در تحلیل‌ها دست بالا را "حکومت" دارد، و عجیب اینکه حتی در تحلیل مخالفان حکومت. توجه به اینکه حکومت و اعضایش تا چه حد توسط قدرتِ جامعه محدود و آسیب‌دیده شده‌اند، اصلا وجود ندارد. جامعه ما به مراتب بسیار بیشتر از حکومت، توانسته آن را محدود کند. جامعه‌ای قوی که مدام حکومت را مجبور می‌کند از مواضع و روش‌هایش عقب‌نشینی کند تا جایی که از ابزار بیان و واژگان و شیوه‌های خود همین جامعه‌ای که دشمن خود می‌داند، استفاده کند.
اگر حامیان هیأت حاکمه مخالفتشان با آزادی نوع پوشش و حجاب، فرهنگ مدرن، سقط جنین، همجنس‌گرایی و غیره را با ابزار نمادین نشان بدهند - مثلا جلوی در دانشگاه جمع شوند یا جایی در اعتراض با پلاکارد تجمع کنند- همین موقعیت نشان می‌دهد که آنها تا حد زیادی با بقیه مردم همراه شده و مدرنیته را درونی کرده‌اند. آنها پیشاپیش، از جامعه یعنی از همان زنان مخالفشان، شکست ایدئولوژیک خورده‌اند وگرنه وقت خود را صرف زبان نمادین نمی‌کردند. هر وقت حکومتی توتالیتر از طناب دار استفاده نمی‌کند و از ابزار نمادین بهره می‌گیرد، خودش را نفی کرده و عقب‌نشینی کرده است. این عقب‌نشینی‌ها قدرت جامعه را نشان می‌دهند. جامعه‌ای که بتواند همه کنش‌های حکومتْ ضد خود را به اشکال مدرن و نمادین مبدل کند- یعنی تا این حد قوی شود- «تغییر» داده است.
«مردم» قوی هستند و این قدرت را بهتر از هر جا در سیمای دولت می‌توان یافت.
