2021-02-01 23:53:25
روز زن در ایران باستان: روز خرد و درستمنشی
پنجم اسفندماه در تقویم باستانی ایران، روز ’’سپندارمزدان‘‘ یا روز زن نامیده شده است. کتایون مزداپور استاد فرهنگ و زبانهای باستانی میگوید این روز روز زنان نیکی است که در پناه امشاسپندان، دنیا را به خوبی اداره کردهاند.
خانم مزداپور، آیین "سپندارمزدان" چه آیینی است؟
کتایون مزداپور: این آیین یکی از جشنهای "نامروزی" است که تازه به این نام مصطلح شدهاند. یعنی جشنهایی که نام روز و نام ماه با هم دیگر انطباق پیدا میکنند. در هر سال ۱۲ تا از این جشنها وجود دارند. زمانی که نام روز در ماه و نام ماه یکی میشوند، این جشن را میگیرند. بنابراین سپندارمزدان آخرین جشن از این جشنهای دوازدهگانه است.
تاریخ این جشن چه روزی است؟
تاریخ این جشن، مطابق تقویم اصلی پنجم اسفند است. اما چون در تقویمی که امروزه در ایران معمول است، یعنی تقویم رسمی شمسی، شش ماه اول سال ۳۱ روز و شش ماه دوم ۳۰ روز است، در پنجم اسفند نام ماه و روز باهمدیگر انطباق پیدا نمیکنند. بنابراین به حساب تقویم شمسی فعلی، بیست و نهم بهمن، اسپندارمزدان خواهد بود و آن روز ’’سپندارمزدروز‘‘ از ماه سپندارمزد است؛ یعنی ماه اسفند و روز سپندارمزد. شکل جدید سپندار "اسفند" است و میتوان به آن "اسفندگان" یا "سپندارمزدان" گفت.
چرا این روز به عنوان روز زن ایرانی شناخته میشود؟ آیا این نامگذاری اساساً درست است؟
درست است؛ برای این که سپندارمزد در متون پهلوی حامی زنان است و به عنوان امشاسپندی که زنان در حمایت او هستند، نام برده شده است. ماه سپندارمزد و روز سپندارمزد هم در منابع قدیمی مانند آثار ’’بیرونی‘‘ و ’’تاریخ گردیزی‘‘ به عنوان جشن زنان نامیده شده و این روز از قدیم به زنان اختصاص داشته است.
اشاره کردید که این جشن یک جشن از سری جشنهای دوازدهگانهای است که نام ماه و روز با هم یکی میشوند. این که چرا ماه اسفند را که به نوروز و بهار طبیعت نزدیک است، به عنوان روز زن نامگذاری کردهاند، میتواند دلیل خاصی داشته باشد؟
این که چرا تقویم و ماهها اینگونه نامگذاری شدهاند، بحثی خیلی طولانی دارد و در حقیقت، معمایی است که پاسخ قطعی ندارد (اگر هم داشته باشد، من نمیدانم). رویهم رفته انطباق ماه اسفند و سپندارمزد روز با این ترتیب، باید یک یادگار خیلی قدیمی باشد و این که به هر حال قبل از ماه فروردین که به روانها و درگذشتگان اختصاص دارد و اصلاً ماه درگذشتگان است، این روز اهمیت خیلی جدی دارد.
البته در تحولاتی که در این همه تاریخ طولانی چندهزار ساله اتفاق افتاده است، این جابهجاییها صورت گرفته و اختصاص این روز به زنان یک جنبهی خاص دیگری هم دارد و آن این که این روز را در خیلی از متون «روز خِرد» گفتهاند و سپندارمزد را فرزند هرمز در این اساطیر گفتهاند که هرمز و سپندارمزد همراه هم هستند و بهمن خردی است که همراه با سپندارمزد است. نتیجهی خردورزی، رسیدن به منش نیک است. چنین تعابیری در کتاب دین هم آمده است.
مقامی که به زن و به خرد و به «درستمنشی» که ترجمهی پهلوی کلمهی ’’سپندار‘‘ است اختصاص داده شده، مسالهی فلسفیای را هم در کنار خود با ابعاد عرفانی دارد. درست است که این مفاهیم کهنه هستند، اما مطالب دربارهی آنها خیلی کم به دست میآید. ولی رویهم رفته یک بینش عرفانی و در عین حال فلسفی را بیان میکنند. زنانی که تحت پوشش امشاسپندان و سپندارمزد و در پناه او هستند، زنان نیک هستند و مادران و دختران و خواهران خوبی که دنیا را اداره کردهاند.
خانم مزداپور، اختصاص یک روز خاص در سال به روز زن در ایران باستان، میتواند نشانهی مقام و منزلت زن در ایران باستان باشدیا این که فقط جنبهی نمادین دارد؟
بر مبنای آثاری که باقی مانده و در دست ما هست، زنان در آن زمان، قدرتی کمتر از مرد نداشتند. جامعهی هندواروپایی از زمانی که مدرکی در بارهی آنها وجود دارد، اصولاً مردسالار بودهاند. ولی معنای آن این نیست که زنان مقامی نداشته و هیچ بودهاند. ما از دورهی ساسانیان، دلایل بسیاری بر قدرت زنها داریم. زنان در این دوران میتوانستند در همهی زمینهها دارای تاثیر اجتماعی و حتی سیاسی و به خصوص اقتصادی باشند.
کتایون مزداپور میگوید در ایران باستان مقام زن همیشه بالا بوده و هیچوقت زن را به عنوان موجود پست در نظر نگرفتهاند
آثار بسیاری در این باره هست که ثابت میکند زنان این دوره، قدرت اقتصادی زیادی داشتند و میتوانستند سرپرست اموال خانوادهها باشند. مهرهای زنانه از دوران ساسانیان در دست است، برای زنانی که اصلاً متعلق به خانوادهی سلطنتی نبودهاند و خودشان اقتصاد را در خانوادهها اداره میکردند و چنین قدرتی را در جامعه داشتند.
رویهمرفته یادگار آن دوره، دلالت بر این دارد که درست است که مرد در رأس قدرت خانواده بوده
1 view20:53