2022-06-22 12:26:08
از کتاب ردیابی عناصر داستانی علمیتخیلی در ادبیات کهن و دوران میانه ایران
نوشتهی #محمد_قصاع
بهزودی از #نشر_باژ:
در قرن نوزدهم، بهویژه در اواخر نیمة دوم این قرن، چند اتفاق مهم روی داد:
1) روند نوشتن و انتشار داستانهایی با مضامین علمی سرعت بیشتری به خود گرفت. تعداد این آثار آنقدر بود که پاسخگوی اشتیاق علاقهمندان فرهیخته و اهل مطالعه باشد.
2) بعضی از نویسندگان نه یک اثر بلکه چندین اثر با مضامین علمی و شبهعلمی نوشتند، گویی آگاهانه و عامدانه به نگارش چنین داستانهایی میپرداختند.
3) بعضی از مخاطبان آگاهانه و با دقت به دنبال مطالعة چنین داستانها و رمانهایی میرفتند و میدانستند که در کتابفروشیها چه کتابهایی را از فروشندگان بخواهند.
4) نویسندگان از مرحلة استفاده از یک یا چند مضمون داستانی علمیتخیلی در آثارشان به مرحلة استفادة کاربردی از قالب داستان برای بیان موضوعات علمی و فناوریها و گمانهزنی دربارة آینده و گذشته رسیدند. به عبارتی، علمیتخیلی از دوران ناخودآگاهی به دوران خودآگاهی رسید.
5) در سه دهة پایانی قرن نوزدهم، برخی نویسندگان در آثارشان بهشدت بر دقت علمی یا توجیه علمی فناوریهایی که ارائه میدادند تأکید داشتند. این عده در قالب علمیتخیلی سخت گمانهزنی میکردند. از سوی دیگر، برخی نویسندگان (شاید در راستای نقد جامعه و انسان دوران خود) تمایل بیشتری به بررسی تأثیرات جامعهشناسانه و انسانشناسانة پیشرفت علمی داشتند. درواقع، اینها همان دو کاربرد اساسی از منظر نویسندگان بوده است (به فصل «راههای شناخت علمیتخیلی» مراجعه کنید).
6) در اواخر قرن نوزدهم و در پاسخ به نیاز ناشران و مخاطبان و خریداران این نوع کتاب و داستان، تلاش برای نامگذاری رمانهایی که اشاراتی به موضوعات علمی داشتند آغاز شد. در همین زمان، گهگاه در اروپا بعضی نویسندگان، ناشران و مخاطبان از نام «داستان علمی» (Scientific Romance) استفاده میکردند اما این نام نه در اروپا و نه در آمریکا بههیچوجه بهطور کامل پذیرفته نشد. از سوی دیگر، این نام دربرگیرندگی کافی نداشت و نمیتوانست به همة اینگونه داستانها، که بعضی صحت علمی نداشتند، اطلاق شود.
7) در اواخر این قرن، کمکم پنج نوع داستان به هم پیوند خوردند و در هم ادغام شدند و زمینة ایجاد یک ژانر بزرگ را فراهم ساختند. این پنج نوع عبارت بودند از:
ـ سفرهای شگفتانگیز و اکتشافی. به همهجا، ازجمله دریاها، اعماق زمین، سرزمینهای ناشناخته، ماه، فضا و سیارات و غیره.
ـ داستانهای آرمانشهری و پادآرمانشهری و زمانشهری. این اتوپیاها و دیستوپیاها و کرونوتوپیاها بسیار زیاد و متنوع بودند.
ـ داستانهای فلسفی که انسان و جامعه را چه بهشکل کلی و چه در زمان خاص نویسنده مورد نقد و کنکاش قرار میدادند.
ـ داستانهایی که دربارة آینده گمانهزنی میکردند، چه در خصوص پیشرفت علم و فناوری و چه دربارة تأثیرات پیشرفتهای علمی و فناوری بر انسان و جامعة آینده. این پیشگوییها برای مخاطبان بسیار جذاب بود. داستانهایی که دربارة تاریخهای جانشین منتشر میشدند نیز در همین دسته قرار میگرفتند.
ـ داستانهای گوتیک با مضمون موجودات ناشناخته یا غیرانسانی، موجودات فضایی، انسانها و جوامع ناشناخته و غیره.
8) جریان تولید اینگونه داستانها گرچه خیلی دیرتر در آمریکا آغاز شد، با شتاب و سرعت بیشتری حرکت کرد، بهنحوی که در پایان قرن تعداد عناوین این نوع داستانها در آمریکا کمتر از اروپا نبود. شاید یک علت این جهش توجه زیاد مردم آمریکا به توسعة علمی بود. درواقع، با وجود اینکه نویسندگان اروپایی با اشتیاق چنین کتابهایی را منتشر میکردند، بستر اصلی تولید این داستانها از اروپا به آمریکا منتقل شد.
9) افزایش تعداد مجلات داستانی ارزان باعث شد مردم بیشتری به مطالعة این آثار جذب شوند. همین مجلات بستر مناسبی برای چاپ آثار علمیتخیلی بودند. با وجود این جنبة مثبت، مجلات نقاط ضعفی نیز داشتند، ازجمله اینکه کیفیت ادبی آثاری که چاپ میکردند گاهی خوب نبود. از سوی دیگر، توجه کودکان و نوجوانان به این مجلات باعث شد کارشناسان و حتی بخشی از مخاطبان به این باور برسند که این مجلات مخصوص نوجوانان هستند و جز سرگرم کردن آنها، هیچ ارزش دیگری ندارند.
@Baazhpub
2.5K viewsedited 09:26