شهر زیرزمینی ابرکوه به قلم: علی اکبر قیومی این روزها خبر | "فردای ابرکوه"

شهر زیرزمینی ابرکوه

به قلم: علی اکبر قیومی

این روزها خبر کشف "شهر زیرزمینی ابرکوه" در رسانه های منطقه ای و حتی ملی، انعکاس گسترده ای یافته است. به همین مناسبت و با محبت دوستان عزیز میراث فرهنگی ابرکوه و به طور خاص، مدیر متخصص و پرتلاش این اداره، از حاصل زحمات ایشان در خاکبرداری و بازگشایی برخی از معابر واقع در لایه پایینی بستر سنگی ابرکوه بازدید شد.
حاصل کاوش های صورت گرفته، مجموعه ای از راهروهای قنوات (که احتمالاً مربوط به قنات "شهراسب" می باشد و گویا نام اصلی و اصیل آن "شهرآذر" است)، پاکن ها (یا در تلفظ ابرقویی آن "پاکنده" که برای دسترسی خانه ها به قنواتی که از تحت الارض آنها عبور می کرده ایجاد شده و با چند پله، خانه را به آب روان و دائم متصل می کرده است)، دهلیزها و دستکندها (اتاق هایی زیرزمینی که در زیر بستر سنگ حفر شده و بخاطر سقف سنگی آن، شکوه و جذابیت خاصی دارد) و دیگر راهروهایی است که برای ارتباط مخفی و اختصاصی خانه ها حفر شده است.
واقعاً تماشای شکوه شاهکارهایی که توسط پیشینیان ما در قعر زمین برای هدایت و تقسیم آب، فرار از گرمای تابستان و یا پناه گرفتن در هنگامه نبرد حفر شده است، هر بیننده ای را به تحسین، تعجب و شگفتی وامی دارد و می تواند به عنوان یک ظرفیت بکر و بزرگ گردشگری تاریخی مورد بهره برداری قرار گیرد. (واقعاً گاهی تصور می کنم که ما امروزی ها از آن همه هنرمندی و حسابگری گذشتان خود، چه چیزی به ارث برده ایم؟!)
زندگانی زیرزمینی در ابرکوه به دلایل چندی معقول و منطبق با شرایط طبیعی و جغرافیایی این دیار به نظر می رسد. نخست آنکه، ابرکوه شهری گرم و در حاشیه کویر بوده و بنابراین استفاده از فنون معماری "زمین پناه" برای در امان ماندن در گرمای تابستان توجیه پذیر است. کما اینکه در شهرهایی چون یزد و کرمان و کاشان هم، زیرزمین ها و گودال باغچه ها، پناهگاه مردم در گرمای تابستان بوده اند. (از ایام کودکی بیاد دارم مرحوم پدر بزرگم، که منبری و امام جماعات بود (رحمه الله علیه) برای استراحت عصرگاهی به اتاقی خنک و تاریک و برای ما بچه ها ترسناک، میرفت که در زیرسنگ دربقلعه حفرشده بود و بدان "دستکن" می گفتیم.)
از سوی دیگر دستبردهای گاه و بیگاه به شهر و حتی هجوم های شدید، عموم مردم و به ویژه اعیان و طبقات برخوردار را مجبور به ساختن مخفی گاه هایی می کرده است تا بتوانند در هنگام خطر از آن استفاده کنند و یا اموال خود را محفوظ دارند. (در گوشه یکی از دستکندهایی که مشاهده شد، چاه آبی قرار داشت که احتمال مخفیگاه بودن آن را تأیید و تشدید می کرد.)
کاربرد دیگر اتاق های زیرزمینی و تاریک می تواند در نگاهداری از برخی از ادوات زندگی، اقلام غذایی یا دیگر ملزومات تعریف شود چراکه پایداری و عدم تهویه هوا و تاریکی در برخی موارد می تواند به جلوگیری از فساد مواد مغذی کمک کند.
البته باید توجه داشت شبکه زیرزمینی قنوات در تمام شهرهای کویری ایران، باعث خلق آثار معماری زیرزمینی ارزشمند و دیدنی شده است که بخش هایی از آن در ابرکوه مکشوف شده است، با این وجود و به طور خاص درباره ابرکوه، قدیمی های ما (که رحمت خدا بر ایشان باد) روایات و حکایات جالبی راجع به وجود مخفیگاه یا "قایمگاه"هایی بزرگ در زیر شهر قدیم ابرکوه (که بر بستر سنگی مستحکم و مرتفعی بنا شده است) تعریف می کردند. پناهگاه هایی که صدها نفر را در خود جای داده و محلات را به هم متصل می کرده است و حتی آذوقه غذایی چندین ماه را در خود داشته است.

به هر روی، آنچه "شهر زیرزمینی ابرکوه" خوانده شده است، تنها بخش کوچکی از دنیای بزرگ زیرزمینی ابرکوه است، که به عنوان ثروتی بی نهایت بزرگ به دارایی های تاریخی و فرهنگی ابرکوه افزوده شده است. امیدواریم با تأمین منابع اعتباری لازم و ادامه تلاش های صورت گرفته، شاهد کشفیات بیشتر و بزرگ تری در این بخش باشیم. ان شاء الله



دوستان عزیز:
از طریق لینک زیر ما را در کانال تحلیلی ""فردای ابرکوه"" همراهی کنید.
https://t.me/fardayeabarkooh