گنجينه

2022-07-18 11:26:24 رد روایت ساخت نخستین گنبد مشهد امام علی (ع) به دست هارون الرشید

چکیده: در شماری از متون قدیمی و جدید ادعا شده است که نخستین ساختمان حرم مطهر امام علی (ع)، گنبدی بود که به دستور هارون الرشید خلیفه عباسی روی قبر ایشان ساخته شد. در این مقاله ضمن ارائه پیشینه‌ای از این نگاشته‌ها، ادعای فوق با رویکرد انتقادی بررسی شده است و نشان می‌دهد که چنین روایتی اصالت و اعتبار تاریخی ندارد. افزون بر این از شواهد تاریخی کهن برمی‌آید که نخستین ساختمان حرم علوی، حدود یکصد سال پس از هارون، به دست داعیان علوی زیدی طبرستان ساخته شده است.

#احمد_خامه_یار

منتشر شده در: فصلنامه فرهنگ زیارت، ش47، تابستان 1400، ص85-93.

لینک متن کامل مقاله:
https://ganjineh.kateban.com/post/5161

#نجف #امام_علی #آستان_علوی #عتبات_عالیات #تاریخ_اسلام

https://t.me/ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-06-27 21:47:49 اندر ناشناختگی ابوالعلاء عطّار همدانی

حافظ ابوالعلاء حسن بن احمد بن حسن همدانی (488-569ق)، محدّث، مُقری و نحوی مشهور سده ششم، که در منابع تاریخی عمدتاً با نام «ابوالعلاء عطّار همدانی» شناخته می‌شود، از مفاخر و رجال علمی برجسته همدان است که قدر و جایگاه وی نزد عموم ما ایرانیان و حتی مردم همدان ناشناخته مانده است.

شاید مدخل «ابوالعلاء همدانی» به قلم استاد احمد پاکتچی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (ج6، ص25-27) را بتوان بهترین نوشته علمی درباره وی به زبان فارسی به شمار آورد. (جستجوی نگارنده این سطور برای یافتن حتی یک پایان‌نامه درباره وی در سایت IranDoc یا یک مقاله فارسی درباره وی در سایت noormags یا گوگل، نتیجه‌ای به دنبال نداشت!)

برای نشان دادن اهمیت و جایگاه علمی و محبوبیت وی در زمان خود، شاید اشاره به همین نکته کافی باشد که پیروان مذاهب فقهی و کلامی مختلف اسلامی، از حنبلی و شافعی و شیعه، وی را از مذهب خود دانسته‌اند. (از میان نویسندگان شیعه، منتجب‌الدین رازی که معاصر ابوالعلاء عطار بوده، در فهرست خود از وی به عنوان شیعه یاد کرده است.)

نویسندگانِ اهل سنّت، در تمجید و تعریف از جایگاه علمی وی بسیار مبالغه کرده و در باب صفات و فضیلت‌های اخلاقی وی حکایت‌های فراوانی نقل کرده‌اند. از شاگردش عبدالقادر رُهّاوی نقل شده است که ابن عساکر دمشقی ـ مورخ و محدّث مشهور ـ درباره شخصی که برای کسب حدیث به سفر رفته بود، گفته بود: اگر از سفر بازگردد و حافظ ابوالعلاء را ندیده باشد، سفرش بیهوده است!

رُهّاوی همچنین از یکی از مشایخ خود نقل کرده است که حافظ ابوالعلاء را در بغداد دیدم که در مسجدی از مساجد بغداد، ایستاده می‌نوشت؛ زیرا ارتفاع چراغ بالا بود. او در ادامه می‌گوید: سپس خداوند وی را بلندآوازه گردانید و جایگاه رفیعی نزد پادشاهان و اهل مناصب دنیوی و علمی و عوام مردم پیدا کرد؛ تا جایی‌که در همدان هر گاه از جایی عبور می‌کرد، همه مردم، حتی کودکان و یهود، به احترامش از جا برمی‌خاستند. ... هیچ کس به قصد کمک و کار خیر به نزد وی نمی‌آمد، مگر آنکه او از مال و توان خود به آن شخص کمک می‌کرد؛ و هیچ گاه از اموال ظالمان نمی‌خورد و از آنان [تدریس در] مدرسه و رباط را نمی‌پذیرفت؛ و تنها در خانه خود درس می‌داد و ما در مسجدش اقامت می‌کردیم. نیمی از روزش را به تدریس حدیث، و نیم دیگر آن را به تدریس قرآن و علم اختصاص داده بود. از پادشاهان بیم نداشت، و «لا یأخذه فی الله لومة لائم» (در راه خدا، ملامت هیچ ملامتگری در وی اثر نمی‌کرد).

مزار ابوالعلاء عطار در گذشته جزو مهم‌ترین زیارتگاه‌های همدان بوده؛ چنانکه حمدالله مستوفی در نزهة القلوب، در شمار مهم‌ترین مزارات این شهر، تنها از سه مزار بابا طاهر، عین‌القضات و ابوالعلاء عطار یاد کرده است. برخی مزار وی را منطبق بر برج قربان همدان دانسته‌اند؛ اما درستی این دیدگاه به اثبات نرسیده است.

 #احمد_خامه_یار

https://ganjineh.kateban.com/post/4981

https://t.me/ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-06-23 21:33:18 نمایی از نشست رونمایی کتاب "بهشت بقیع"

جمعه - ۲۷ خرداد ۱۴۰۱
مرکز همایش‌های بین المللی کتابخانه ملی ایران
تالار فرهنگ

#پیشرفت_پروژه
#پژوهشی
#کتاب باز کردن / نظر دهید

2022-06-19 18:22:07 گزارش خبری و تصویری آیین رونمایی از کتاب بهشت بقیع در کتابخانه ملی ایران (جمعه 27 خرداد 1401)
https://www.jamaran.news/fa/tiny/news-1556150

@ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-06-16 19:04:37 @ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-06-13 17:56:38 گنجينه pinned a photo باز کردن / نظر دهید

2022-06-13 17:53:45 آیین رونمایی از کتاب
بهشت بقیع (بازنمایی قبرستان مقدس بقیع برپایه منابع و مدارک تاریخی و هنری)
تألیف احمد خامه‌یار

با حضور:
حسن طارمی‌راد
احمد مسجدجامعی

زمان: جمعه ۲۷ خرداد ۱۴۰۱
ساعت ۱۱:۳۰ الی ۱۳

مکان: تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، دربِ غربی، مرکز همایش‌های بین‌المللی، تالار فرهنگ

@ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-06-12 18:08:05 نقش فرهنگی و تمدنی ملک المظفّر کوکبوری (د 630ق) حاکم اربیل

مظفّرالدین ابوسعید کوکبوری فرزند زین‌الدین علی کوچک فرزند بکتکین (حکومت: 563-630ق)، مشهورترین پادشاه سلسله اتابکان اربل (اربیل کنونی در اقلیم کردستان عراق) است که نزدیک به نیم قرن ـ در اواخر سده ششم و نیمه اول سده هفتم ـ حکومت این شهر را در اختیار داشت. پیش از وی پدرش زین‌الدین علی کوچک و سپس برادرش زین‌الدین یوسف بن علی، برای چند دهه حاکم این شهر بودند و پس از مرگ برادرش زین‌الدین یوسف در سال 586، حکومت اربل به وی رسید.

دوره اتابکان اربل و به ویژه دوره حاکمیت کوکبوری را می‌توان دوره شکوفایی علمی شهر اربل به شمار آورد. در دوره زین‌الدین علی کوچک، «مسجد جامع زینی» ساخته شد؛ و در دوره مظفّرالدین کوکبوری نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی متعددی از جمله مدرسه فقیره (برای تدریس فقه شافعی) و دارالحدیث مظفّریه (این دو مدرسه به دست کوکبوری)، مدرسه مجاهدیه و رباط مجاهدی (گویا منسوب به امیر مجاهدالدین قایماز رومی از ممالیک اتابکان موصل) در اربل ساخته شد.

در نتیجه این اقدامات عمرانی گسترده، شهر اربل در زمان کوکبوری به مرکز علمی مهم و مقصدی برای ادیبان و دانشوران تبدیل شد. در چنین بستری و در نتیجه افزایش سفرهای علمی علما به اربل در این دوره، شرف‌الدین مبارک بن احمد اربلی، معروف به ابن مستوفی (د 637ق)، که منصب متولی امور دیوانی کوکبوری را عهده‌دار بود، به نگارش کتاب ارزشمند «تاریخ اربل» (که از مهم‌ترین منابع تاریخی و تواریخ محلی این دوره به شمار می‌آید) اقدام کرد.

ملک المظفّر کوکبوری پادشاهی دانشور و دوست‌دار علما بود. ابن مستوفی گزارش‌های متعددی به دست داده است که کوکبوری در مجالس موعظه علما شرکت می‌کرد و به دیدار مشایخ و صوفیانی که وارد اربل می‌شدند می‌رفت. او در مجالس علمی و درسی نیز شرکت می‌کرد و گاه خود به تدریس و تحدیث می‌پرداخت؛ چنانکه ابن مستوفی در شرح حال ابن هلاله مغربی اندلسی (د 617ق) گفته است که او «مسند اهل بیت» (ع) را نزد کوکبوری سماع کرده بود (تاریخ اربل، ج1، ص223).

ابن مستوفی در تاریخ اربل، به‌جای پیشوند «ملک» (پادشاه)، بارها با عبارت «فقیر» یا «فقیر الی الله» از کوکبوری یاد کرده است. گویا این مسئله از روی تواضع پادشاه و به درخواست خود وی بوده است. او گزارش‌های متعدد دیگری نقل کرده که کوکبوری در تشییع جنازه علما شرکت می‌کرد و گاه وارد قبر آنان می‌شد تا جنازه‌شان را در قبر نهد. حتی پس از خاک‌سپاری عبداللطیف فرزند ضیاءالدین عبدالقاهر سهروردی، تا سه روز قبرش را زیارت می‌کرد (تاریخ اربل، ج1، ص171).

کوکبوری علاقه و توجه خاصی به دو شهر مقدس مسلمانان مکه و مدینه داشت و یکی از حاکمانی است که مورخان برای وی خدمات اجتماعی و اقدامات عمرانیِ چندی در حرمین شریفین گزارش داده‌اند. هرچند در این زمینه، حجم خدمات وی با خدمات و اقداماتی که جمال‌الدین اصفهانی، ملقّب به «وزیرِ جواد» (د 559ق) ـ وزیر اتابکان موصل ـ چند دهه پیش از وی در حرمین از خود به یادگار گذاشته بود، قابل مقایسه نیست.

گویا همین علاقه کوکبوری به حرم خدا و حرم رسول، عاملی بوده تا به برگزاری جشن‌های مولد النبی (ص) اقدام کند؛ تا جایی که شماری از مورخان و نویسندگان، وی را نخستین رواج‌دهنده مراسم روز ولادت پیامبر (ص) در جهان اسلام دانسته‌اند. نویسندگان سلفی نیز که به این مراسم به چشم بدعت می‌نگرند، کوکبوری را عامل پیدایش این بدعت می‌دانند. (تا پیش از این، تنها خلفای فاطمی مصر، مراسم ولادت پیامبر (ص) را ـ بدون اینکه در سرزمین‌های دیگری رواج یابد ـ برگزار می‌کردند.)

کوکبوری وصیّت کرده بود تا پس از مرگ، جنازه‌اش را به حرمین منتقل کنند و در گنبدی که در زمان حیات، برای خود در پای جبل الرحمه در عرفات ساخته بود، دفن کنند. اما در سال 631 قمری که جنازه‌اش را با کاروان حج به سوی مکه روانه کردند، به علت خشکسالی شدید در آن سال، حج‌گزاران موفق به تکمیل و ادامه مسیر تا حجاز نشدند و ناچار به کوفه بازگشتند و جنازه کوکبوری را در مشهد امام علی (ع) در نجف اشرف به خاک سپردند (ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج4، ص120).

#احمد_خامه_یار

https://ganjineh.kateban.com/post/4977

https://t.me/ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-05-29 21:02:52 تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع (ع)

چکیده: زیارتگاه ائمه بقیع که قبور مطهّر چهار تن از امامان معصوم شیعه (شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق، علیهم السلام) را دربردارد، از مهم‌ترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوره به شمار می‌آید. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی این قبور ساختمان و گنبد بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است. در این نوشتار، با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی اصیل و دست اول، تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع، شامل تعیین زمان ساخت و تحولات و بازسازی‌های آن در دوره‌های بعدی، بررسی شده است. نتایج این این پژوهش نشان می‌دهد قبور ائمه بقیع تا قرن پنجم هجری فاقد ساختمان بوده و نخستین گنبد روی این قبور، در اواخر این قرن، به دستور مجدالملک براوستانی قمی (د ۴۹۲ق) وزیر برکیارق سلجوقی ساخته شده است. مهم‌ترین تحولات معماری این بنا در دوره‌های بعدی نیز تخریب اول و دوم آن به دست وهابی‌ها و بازسازی آن در دوره عثمانی پس از تخریب اول بوده است.

کلیدواژه‌ها: #قبرستان #بقیع ؛ گنبد ائمه بقیع؛ #مدینه_منوره ؛ #حرمین_شریفین ؛ #زیارتگاه_های_اسلامی ؛ #تاریخ_معماری

#احمد_خامه_یار

منتشر شده در: میقات حج، شماره 111، بهار 1399، ص117-130

لینک متن کامل مقاله:
https://ganjineh.kateban.com/post/4970

https://t.me/ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید

2022-05-09 21:41:14 کتاب «بهشت بقیع: بازنمایی قبرستان مقدس بقیع بر پایه منابع و مدارک تاریخی و هنری»، جدیدترین اثر علمی من است که سیر تحولات نخستین و مقدس‌ترین قبرستان مسلمانان و روند شکل‌گیری زیارتگاه‌های آن را در طول تاریخ بررسی می‌کند. در این اثر تلاش کرده‌ام تا با مطالعه تطبیقی میان منابع مکتوب (شامل متون تاریخی و سفرنامه‌ها) و مدارک ترسیمی ـ تصویری (شامل نگاره‌های هنری و عکس‌های قدیمی)، وضعیت قبرستان بقیع را پیش از تخریب آن بازنمایی کنم.

کتاب در سه فصل با عناوین: «بقیع در گذر تاریخ»، «نگاره‌های بقیع» و «عکس‌های قدیمی بقیع»، به نگارش درآمده است. فصل نخست کتاب در سه محور، در محور نخست به سیر شکل‌گیری و توسعه قبرستان بقیع و پیدایش گنبدهای آن تا زمان تخریب آنها به دست وهّابیان، در محور دوم تاریخچه و تحولات معماری گنبد ائمه بقیع (ع)، و در محور سوم نیز به معرفی و تاریخچه سایر گنبدها و زیارتگاه‌های این قبرستان پرداخته است.

فصل دوم کتاب، آلبومی از نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار هنری اسلامی است. برای هر نگاره، در کنار اطلاعات نسخه‌شناسی آنها، شرح دقیقی ارائه شده و سبک ترسیم و شیوه بازنمایی قبرستان بقیع در آن، تحلیل شده است. فصل سوم کتاب، به عکس‌های قدیمی بقیع تا پایان دوره عثمانی و پیش از تخریب گنبدهای آن به دست دولت سوم سعودی اختصاص دارد و توضیحاتی اجمالی درباره هر یک از عکس‌ها در بر دارد.

کار پژوهش و نگارش کتاب را در پاییز و زمستان 1395 به سرانجام رسانده‌ام؛ اما به عللی خارج از اراده من، چاپ آن تا بهار امسال به تأخیر افتاده است. کتاب در حال حاضر مراحل پایانی انتشار را طی می‌کند و به امید خدا در روزهای آینده از زیر چاپ خارج خواهد شد. کتاب بهشت بقیع در 212 صفحه به قطع خشتی، به صورت نفیس و چهار رنگ، با حمایت انجمن میراث اسلامی و از سوی نشر اندیشه میراث منتشر خواهد شد.

#احمد_خامه_یار
#بهشت_بقیع
#تاریخ_معماری
#معماری_اسلامی
#مدینه_منوره
#حرمین_شریفین

رؤیت تصاویری از کتاب در اینجا:
https://www.instagram.com/p/CdTmgfgKC-2/?igshid=MDJmNzVkMjY=

https://t.me/ganjineh_channel باز کردن / نظر دهید