قیام احمد بن موسی (ع) شاهچراغ؛ واقعیت یا افسانه؟ مزار احمد بن | گنجينه
قیام احمد بن موسی (ع) شاهچراغ؛ واقعیت یا افسانه؟
مزار احمد بن موسی (ع)، موسوم به «شاهچراغ»، از مشهورترین مزارات امامزادگان در ایران به شمار می‌آید. این مزار در دوره اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی (حکومت: 628-658ق)، به دنبال شناسایی پیکر سالمی که روی انگشترش نام «احمد بن موسی» حک شده بود و آن را متعلق به احمد بن موسی الکاظم (ع) تصوّر کردند، ساخته شد.
منابع تاریخی کهن و دست اول، درباره سرنوشت و تاریخ و محل درگذشت احمد بن موسی (ع)، آگاهی قابل اعتنایی به دست نمی‌دهند. شماری از پژوهشگران معاصر، با استناد به خبری از ابونصر بخاری، مبنی بر اینکه احمد بن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) از قم به شیراز مهاجرت کرد و آنجا درگذشت و مدفون شد، مزار شاهچراغ شیراز را متعلق به احمد بن موسی مبرقع دانسته‌اند.
با این حال در شماری از منابع متأخر، گزارشی مفصل درباره قیام احمد بن موسی الکاظم (ع) به خونخواهی برادرش امام رضا (ع) و شهادت وی به دست حاکم شیراز سخن به میان آمده است. این گزارش به کلی فاقد اعتبار تاریخی است و در نبودِ اسناد و مدارک تاریخی معتبر برای دفن احمد بن موسی (ع) در شیراز، در قرون متأخر ساخته و پرداخته شده است.
گفتنی است مرحوم سید محسن امین، گزارش مشابهی را از لب‌الانساب نیشابوری نقل کرده است که بر اساس آن، احمد بن موسی (ع) به همراه سه هزار تن از سادات علوی، به خونخواهی برادرش امام رضا (ع) قیام کرد؛ اما در اسفراین به شهادت رسید و همانجا به خاک سپرده شد. در حال حاضر نیز مزار دیگری برای احمد بن موسی (ع) در حوالی اسفراین وجود دارد.
امروزه هیچ نسخه‌ای از کتاب لب‌الانساب در دسترس نیست. گزارش فوق نیز از این جهت مورد تردید است که اگر چنین رخداد و قیامی با این ابعاد رخ داده بود، چرا در هیچ یک از منابع تاریخی معتبر دیگر (نظیر مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی) بازتاب نیافته است؟ بر این اساس علمایی همچون سید محسن امین و شهید محراب قاضی طباطبایی، حکم به جعلی یا افسانه‌ای بودن این گزارش داده‌اند.
***
چندی است بخش قابل توجهی از بافت تاریخی زیبا و ارزشمند #شیراز، برای اجرای یکی از طرح‌های موسوم به «حرم تا حرم»، به طور ناجوانمردانه در معرض تخریب قرار گرفته است. ای کاش مسئولین و متولیان مذهبی ما، دانش و سواد خود را نسبت به اعتبار تاریخی زیارتگاه‌هایی که اجرای چنین طرح‌هایی را برای آنها تصمیم‌گیری می‌کنند، افزایش می‌دادند.
