ز پیمان نگردند ایرانیان! این سخن در شاهنامه که گواه وفاداری و | از زبانِ ذَرّه / ایرج رضایی
ز پیمان نگردند ایرانیان!
این سخن در شاهنامه که گواه وفاداری و پیمان دوستیِ ایرانیان است نه از زبان خود ایرانیان به عنوان یکی از عالی ترین فضیلت های اخلاقی ایشان، بلکه از زبان سپهسالار توران یعنی پیران بیان می شود. در نبرد دوازده رخ آنجا که در فرجام نبرد، پیران با گودرز روبه رو می شود و می داند که مرگ او نزدیک است، تیمار سپاهیان خود را می خورد و از گودرز پیمان می گیرد تا پس از کشته شدنش، از لشکریان او کین نجوید و به دم تیغ نسپاردشان، بلکه بگذارد بی هیچ کین و کمینی به توران بگذرند. بعد به لشکریان خود دل می دهد که ایرانیان بر پیمانی که بسته اند وفادارند و پس از مرگش، زیانی به سپاهیان او نخواهد رسید.
پس از لشکر خویش تیمار خورد ز گودرز پیمان ستد در نبرد
که گر من شوم کشته در کینه گاه نجویی تو کین زان سپس با سپاه
گذرشان دهی تا به توران شوند کمین را نسازی بر ایشان کمند
زِ پیمان نگردند ایرانیان از این در کنون نیست بیم زیان
و اما اسطوره پیمان در شاهنامه کسی نیست جز سیاوش عزیز که بر سر پیمان صلحی که با افراسیاب بسته حاضر نیست مطابق فرمان پدر پیمان بشکند و گروگان ها را بکشد یا تحویل پدرِ زودخشم و نابخرد خویش دهد و جنگ را بیاغازد. بدین سان، سیاوش در شاهنامه، شهید پیمان است. در حقیقت، پیمان چون داد و دِهِش و راستی و رادی و پاکی، جانمایه جوانمردی در نزد ایرانیان است. پیمان یک سرش با یزدان است و یک سرش با مردمان و خلقان. جوانمردان هر دو سوی پیمان را پاس می دارند.
این نکته هم گفتنی است که پیمان بستن در شاهنامه اگرچه گاه با سوگند خوردن همراه است، اما غالبا بی هیچ پیرایه و تشریف و تکلفی، تنها زبان دادن و گرفتن و فشردن دست طرف مقابل کفایت می کند. در این میان مردان را در گرفتن دست زنان جهت اخذ پیمان، منعی نیست. چنانکه سام دست سیندخت، مادر رودابه را می فشارد و با او پیمان می بندد که از جانب ایرانیان گزندی به کابل نرسد و دو دلداده یعنی زال و رودابه را که از دو کشور متخاصم اند به هم برساند. بدین ترتیب این داستان زیبای عاشقانه در عین حال نمادی می شود از غلبه عشق بر هر آنچه نشان از تمایز و تفاخر و تخاصم با خود دارد و انسانها را از یکدیگر بیگانه و دور و جدا می سازد.
گرفت آن زمان سام دستش به دست ورا نیک بنواخت و پیمان ببست...
چنین داد پاسخ که پیمان من درست است اگر بگسلد جان من!
