Maps | جاینگاره

2021-04-22 19:11:50 آیا در سفرنامه‌های ونیزیان گفته شده که شاه اسماعیل مادر خود را کشته است؟ و اگر چنین باشد آیا صحت سایر محتوای سفرنامه‌ها زیر سؤال می‌رود؟

ادامۀ نوشتار پیشین

دکتر عبدالحسین نوائی پس از ذکر تعداد فرزندان حیدر از مارتا (سلطانعلی، ابراهیم، اسماعیل) می‌نویسد: «دربارۀ شمار و اسامی فرزندان حیدر اختلاف است. روملو در احسن التواریخ[۱] از برادران اسماعیل به‌نام‌های سید حسن میرزا و سلیمان میرزا و سید داوود میرزا و محمود میرزا یاد می‌کند که ظاهراً از زنان یا زنی غیر از مارتا بوده‌اند. در سفرنامۀ ونیزیان از رفتار زشت و سنگدلانۀ اسماعیل نسبت به مادرش (لابد زن پدرش که پس از حیدر شوهر کرده) یاد شده است.» دکتر نوائی پس از نقل گفته‌های کاترینوزنو[۲] و در پانویس نقل قول بازرگان ونیزی -که کشته شدن مادر اسماعیل را بیان می‌کند[۳]- می‌نویسد: «درست است که مادر اسماعيل مارتا با یعقوب خویشاوندی داشته و خواهرِ [ناتنیِ] او بوده ولی اینجا مسلماً منظور زنی دیگر از حیدر است یعنی نامادری و زن پدر وی که اصطلاحاً مادر خوانده می‌شده. زیرا صرف‌نظر از تصریح کاترینوزنو بدین امر، هرگز مادر اسماعیل چنان خطایی نکرده تا چنین مجازاتی را تحمل کند بلکه وی همواره شریک درد و رنج و تبعید و زندان فرزندان خود بوده. ظاهراً آن زن مادر سلیمان‌میرزا بوده که چند سال بعد از این تاریخ در غیاب اسماعیل خواست در تبریز کودتائی کند، ولی به ناکام کشته شد. بنابر قرائن لفظی، شاید داوودمیرزا هم از همین زن بوده است.»[۴]

محققین و مورخین متعددی در کتابهای خود -اعم از مدّاح و منتقد صفویه در سطح عمومی و تخصصی- گزارش آنجوللو و سفرنامۀ ونیزیان را تأیید کرده‌اند و بعضاً نامی از نامادری اسماعیل هم نبرده‌اند. برای نمونه:

دکتر نظام‌الدین مجیرشیبانی که صفویه را دولت ملی* قلمداد می‌کند در اثر خود با عنوان «تشکیل دولت ملی در ایران» با نقل گفته‌های آنجوللو به کشتار بیست‌هزار نفر از مردم تبریز اشاره می‌کند و در ادامه هم نامی از مادر یا نامادری اسماعیل نمی‌برد.[۵] یا پناهی سمنانی که در کتاب «مرشد سرخ‌کلاهان» به همین شکل به این کشتار اشاره می‌کند.[۶] به همین‌گونه دکتر حسن جوادی نیز در مقالۀ «ایران از دیدۀ ونیزیان» کشتار بیست‌هزار نفر از مردم تبریز را ذکر می‌کند؛ مقاله‌ئی که به همین سفرنامه‌های ونیزی اختصاص دارد.[۷] نیز عبّاس امانت در کتاب «تاریخ ایران مدرن» می‌نویسد: «هر نوع مقاومت عمومی، مجازات سختی به دنبال داشت. در تبریز که اوایل کار مقابل این تغییر مذهب اجباری مقاومت کرد، هزاران سنی کشته شدند؛ چیزی حدود بیست‌هزار نفر.»[۸]

در این میان آثاری نیز هستند که به اشتباه کشته شدن مارتا به‌دست پسرش اسماعیل را تایید کرده‌اند! درحالیکه می‌دانیم اسماعیل نامادری خود را در قتل عام بیست‌هزار نفر از مردم تبریز کشت؛ برای نمونه حسن آزاد در کتاب «پشت‌پرده‌های حرمسرا» در ذیل عنوان «زن در دورۀ صفویه» به تشریح می‌نویسد که «شاهزاده خانم مارتا به‌دست پسر خود شاه اسماعیل به‌قتل رسید.»[۹]

طبق آنچه گفته شد، نمی‌توان نیم‌برگ‌کنان به تحریف تاریخ دست زد و حقیقت را انکار کرد.
___
۱: روملو، حسن بیک. (۱۳۵۷). احسن التواریخ. تصحیح عبدالحسین نوائی. جلد دوم. فرهنگستان ادب و هنر. ص۱۸.
۲: کاترینوزنو، ۱۳۸۱: ۲۶۷-۲۶۸.
۳: بازرگان گمنام ونیزی. همان: ۴۳۶.
۴: نوائی، عبدالحسین. (۱۳۶۴). ایران و جهان از مغول تا قاجاریه. (چاپ نخست). تهران: مؤسسۀ نشر هما. ص۱۴۵-۱۴۷

*درمورد «ملی نبودن حاکمیت صفویه» بنگرید: سالاری شادی، علی. (۱۳۹۳). نقد و بررسی نظریه‌های موجود دربارۀ تشکیل حاکمیت صفوی. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، سال پنجم، شمارۀ ۹، ص ۷۱-۱۰۶؛ و متینی، جلال. (۱۳۸۷). مجلۀ ایران‌شناسی، مقالۀ «بهای وحدت سیاسی و تمامیت ارضی». سال بیستم، شمارۀ ۳. ص۳۸۳.

۵: مجیرشیبانی، نظام‌الدین. (۱۳۴۶). تشکیل شاهنشاهی صفویه. (چاپ نخست). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص۸۸.
۶: محمد، احمدپناهی سمنانی. (۱۳۷۱). شاه اسماعیل صفوی، مرشد سرخ‌کلاهان. تهران: کتاب نمونه. ص ۱۳۰.
۷: جوادی، حسن. (۱۳۵۲). ایران از دیدۀ ونیزیان، از روزگار اوزون‌حسن تا دوران شاه طهماسب. نشریۀ بررسی‌های تاریخی. سال هشتم، شمارۀ ششم. ص ۸۹-۱۳۲.
8: Amanat, Abbas (October 24, 2017). Iran: A Modern History. Yale University Press. ISBN 978-0300112542. pp. 47

۹: آزاد، حسن. (۱۳۵۷). پشت‌پرده‌های حرمسرا. (چاپ نخست). ارومیه: انتشارات انزلی. ص۲۳۰.

کانال نقدی بر صفویه:
@NaqdeSafavieh
@NaqdeSafavieh باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 19:11:39 آیا در سفرنامه‌های ونیزیان گفته شده که شاه اسماعیل مادر خود را کشته است؟ و اگر چنین باشد آیا صحت سایر محتوای سفرنامه‌ها زیر سؤال می‌رود؟

کانال نقدی بر صفوی

پاسخ: چنین ادعایی کاملاً نادرست و سست‌بنیان است. آنچه از مقایسه و بررسی محتوای سفرنامۀ آنجوللو -که به کشتار بیست‌هزار نفر از مردم تبریز اشاره کرده است[۱]- و سایر سفرنامه‌های ونیزیان برمی‌آید و محققین بر آن تأکید دارند، آن است که اسماعیل در جریان قتل عام مردم تبریز نامادری یا مادرخواندۀ خود - یعنی زنِ پدرش- را کشته است.

اگر کسی یک‌بار سفرنامه‌های ونیزیان را به‌دقت بخواند و محتوای آن‌ها را دنبال کند یا دست‌ِکم پانویس‌های مترجم (دکتر منوچهر امیری) را در آن صفحات ببیند خواهد فهمید که آنچه در آن سفرنامه‌ها، مورد اشارۀ آنجوللو و همچنین بازرگان گمنام ونیزی است[۲]، نه مادر شاه اسماعیل (مارتا، معروف به حلیمه‌بیگی‌آغا و عالمشاه‌بیگم)، بل‌که همان نامادری او است که البته کاترینوزنو به‌صراحت آن را بیان می‌کند[۳]. از این گذشته، در آثار پژوهشگران و محققین زیادی که به این موضوع پرداخته‌اند با تأکید بر جنایات شاه اسماعیل و قزلباشان و تأیید محتوای سفرنامه، کشته شدن نامادری شاه اسماعیل را بیان می‌کنند که در ادامه به بیان برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

دکتر منوچهر پارسادوست می‌نویسد: «[شاه اسماعیل] نامادری خود را که بعد از کشته شدن پدرش با یکی از امیران سلطان یعقوب ازدواج کرده بود احضار کرد و پس از تحقیرها و توهینها و بدحرفیها او را به قتل رساند. شاه اسماعیل سنیان تبریز را با قساوتی که از تعصب مذهبی ناشی می‌شد بی‌رحمانه قتل عام کرد. او سنگدلی در کشتار مردم بی‌گناه تبریز را به غایت رساند و بنا به اظهار انجوللو ۲۰,۰۰۰ نفر از مردم آن شهر را به قتل رساند.»[۴]

دکتر محمدکریم یوسف‌جمالی می‌نویسد: « مورّخان ایرانی معاصر شاه‌اسماعیل اول و شاه‌تهماسب اول هیچگونه اشاره‌ئی از رفتار غیرانسانی شاه نسبت به نامادری خود به میان نیاورده و هیچگونه نوشته‌ئی به جای نگذاشته‌اند. تنها نوشته‌ئی که از این راز پرده بر می‌دارد، سفرنامۀ بازرگان ونیزی است که نویسندۀ آن در تبریز حضور داشته و ماجرای مذکور را ثبت کرده است. متأسفانه بازرگان ونیزی نامی از مقتوله به میان نیاورده و اشاره نمی‌کنند که کدام‌یک از همسران شیخ حیدر بوده است. به هر حال، مسلم است که سلطان حیدر دارای دو همسر بود و از آنجائی که عالم‌شاه‌بیگم مادر حقیقی شاه اسماعیل -که همان مارتا دختر حسن بیک آق‌قویونلو از همسر مسیحی‌اش دسپینا خاتون می‌باشد- تا آخر عمر نسبت به همسرش وفادار مانده و ازدواج مجددی نکرده بود، دلیلی نداشته که شاه اسماعیل مادر خود را به جرم ازدواج با امیری از امرای دشمن به قتل رسانده باشد. از طرفی، شاه جوان صفوی، پس از تصرف تبریز برای بی‌حرمت نمودن حَرَم آق‌قویونلو دستور داد تا زنان باردار از خاندان آق‌قویونلو را به قتل رسانند و استخوانهای درگذشتگان آنها را بسوزانند. علاوه بر نبش قبور خاندان آق‌قویونلو، دستور داده بود تا سیصد تن از زنان تَردامن تبریز را با زنان حرم آق‌قویونلو در میدان تبریز به جرم فساد اخلاقی دو شقّه کنند و اجساد آنها را به همراه هشتصد تن از دست پروردگان و خواجگان الوند میرزا به قتل آورده جلوی سگان اندازند تا اجساد آنها را طعمۀ خود سازند. البته، برای اینکه خاطرۀ پدر را در دلها زنده نماید و انتقام او را بگیرد، دستور داد تا تمام سگهای محلات تبریز را به جرم اینکه روزی سر پدر او -سلطان حیدر- را خورده‌اند به قتل آورده و نامادری خود را به سبب ازدواج با امیری از امرای دشمن به قتل رسانند.»[۵]

در متن ایتالیایی سفرنامۀ کاترینوزنو واژۀ "Matrigna" آمده است و معادل آن را در ترجمۀ انگلیسی چارلز گری نیز می‌بینیم: "Stepmother" که برابرِ پارسی آنها «نامادری» است.*
...
ادامۀ نوشتار در پست بعدی
______
۱: آنجوللو و دیگران. (۱۳۸۱). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. (چاپ دوم). انتشارات خوارزمی. ص۳۳۰.
۲: بازرگان گمنام ونیزی، همان: ۴۳۶.
۳: کاترینوزنو، همان: ۲۶۷-۲۶۸.
۴: پارسادوست، منوچهر. (۱۳۷۵). شاه اسماعیل اول. (چاپ نخست). شرکت سهامی انتشار. چاپخانۀ حیدری. ص ۲۸۰.
۵: یوسف‌جمالی، محمدکریم. (۱۳۷۹). زندگانی شاه اسماعیل اول. (چاپ نخست). انتشارات محتشم. ص ۱۹۲.
GREY, Charles – trc. (1873). Travels of Venetians in Persia: A Narrative of Italian Travels in Persia in the 15-th and 16-th Centuries (translated and edited by C.Grey). London: Hakluyt Society. p. 52.

*در اسکن کتب بنگرید.

کانال نقدی بر صفویه:
@NaqdeSafavieh
@NaqdeSafavieh باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 17:04:01 پادشاهی بلغارستان قدیم در قرن هفتم میلادی

@jaynegareh باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 14:24:49 اینفوگرافی شاهنشاهی هخامنشی شامل تاریخ آغاز و پایان و زبان و دین و پایتخت
@pooyeshesimorgh

اینفوگرافی دولت قبلی
https://t.me/pooyeshesimorgh/106 باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 13:13:16 Historical Atlas of Iran
The Median Kingdom [Download File]

نقشۀ گسترۀ «پادشاهی ماد» از کتاب اطلس تاریخی ایران، نشر دانشگاه تهران

#HistoricalAtlas #Median

Channel | @JAYNEGAREH
Channel | @JAYNEGAREH باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 12:40:00 منطقه تاریخی ایستریا که امروزه بخشی از اسلوونی و کرواسی ایتالیا است
https://t.me/jaynegareh باز کردن / نظر دهید

2021-04-22 09:26:01 اسکاتلند در جهان با چه کلیشه هایی شناخته میشود؟

@jaynegareh باز کردن / نظر دهید

2021-04-21 17:03:01 منطقه ظهور شورش آرارات به رهبری احسان نوری پاشا علیه ترکیه

@jaynegareh باز کردن / نظر دهید

2021-04-21 15:02:21 یکم اردیبهشت‌ماه،
گرامیداشت شیخ شیرین‌سخن شیراز؛

سعدی اندازه ندارد که چه شیرین سخنی
بـاغِ طبعـت هـمـه مـرغـانِ شـکـر گفتارند
تـا به بستـان ضمیـرت گـل معنی بشکفت
بلبـلان از تـو فـرومـانـده چـو بـوتیمارنـد

دیوان اشعار، غزل ۲۲۹

@khonjibook
www.irantarikh.com باز کردن / نظر دهید

2021-04-21 14:20:06 Countries whoes leader committed suicide the last 100 years

کشورهایی که سران یا رهبرانشان در صد سال گذشته خودکشی کرده‌اند.

See also:
Suicide in Europe

@JAYNEGAREH
@JAYNEGAREH باز کردن / نظر دهید