به بهانه سالگرد اعدام شیخ سعید پیران/ بازتاب قیام شیخ سعید پیر | کردستان نامه
به بهانه سالگرد اعدام شیخ سعید پیران/ بازتاب قیام شیخ سعید پیران در روزنامه های ایران
اسماعیل شمس
امروز سالگرد اعدام شیخ سعید پیران و ۴۸ نفر از همراهانش توسط آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه است. ۹۶ سال پیش در روز ۲۹ ژوئن ۱۹۲۵/ ۸ تیر ۱۳۰۴ شیخ سعید پیران، رهبر قیام کردستان علیه دولت تازه تأسیس ترکیه به جرم خیانت و تلاش برای احیای خلافت در مرکز شهر دیاربکر اعدام شد.
پس از آغاز جنبش شیخ سعید در اوایل ۱۹۲۵/ زمستان ۱۳۰۳ روزنامه های وقت ایران با حساسیت زیادی اخبار آن را منتشر می کردند. یکی از روزنامه هایی که بیش از بقیه به این جنبش توجه می کرد، روزنامه شفق سرخ بود. شفق سرخ به مدیریت علی دشتی یکی از سرسخت ترین مدافعان رضاخان و برنامه های تجدد خواهی و تمرکزگرایی او بود. با بررسی گزارش‌ها و اخبار این روزنامه مشخص می شود که تمام تلاش آن، معرفی حرکت شیخ سعید در چارچوب مذهبی و بازگشت به خلافت است. روزنامه گاه تا اندازه ای در قبولاندن این تفسیر به مخاطبان اغراق می کند که از تحریف عقاید شیخ هم خودداری نمی نماید. در ادامه به چند مورد از یادداشتها و گزارش‌های روزنامه شفق سرخ در طول قیام تا اعدام شیخ اشاره می شود.
شورش اکراد:
تلگراف واصل از آنقره چنین مشعر است که اکراد در چندین ناحیه شورش کرده و علم طغیان را برافراشته‌اند. قائد این نهضت، شیخ سعید است که از مرتاضین متعصب و در نظر دارد که مملکت کردستان را به شکل خلافت درآورد. نقشه این نهضت از مدت مدیدی به این طرف کشیده شده و در تحت تعلیم و هدایت سرکردگان و قائدین بامهارت می باشد. زمستان سخت از اقدامات و عملیات تا اندازه [ای] جلوگیری کرده و حرکات قشون را فلج ساخته است، ولی به طوریکه زمزمه می‌شود، شورشیان کاملاً در معرض محاصره واقع شده‌اند.
شورش اکراد کسب شدت پیدا کرده و حکومت نظامی در ولایتهای شرقی اعلام شده است. فتحی بیک، رئیس الوزرای ترکیه در سخنرانی خود در مجلس ملی ترکیه بیانیه شیخ سعید را قرائت کرد که در آن به احیای خلافت و رعایت شریعت و آداب مذهبی و سقوط حکومت حاضره ترکیه که مخالف مذهب است، تأکید شده است. بیانیه شیخ را به دیوار مقابل دارالحکومه در دیار بکر الصاق کرده‌اند و در نظر دارند یکی از پسران سلطان عبدالحمید را به سمت سلطان کردستان برگزینند.
به طوری که در اسلامبول شهرت دارد یک قسمت از قوای محلی و ژاندارمری ملحق به انقلابیون شده‌اند، از حیث توپ انقلابیون، خوب مجهز هستند، عده اکرادی که بر ضد دولت ترکیه قیام نموده‌اند به هفت الی بیست هزار نفر بالغ می‌شود دولت ترکیه قوای امدادیه به نواحی کردستان اعزام می دارد.
البته خوانندگان، شورش کردستان را بر ضد حکومت ترکیه در اخبار شماره قبل خوانده‌اند... بعضی از جرائد ترکیه قضیه را معلول سیاست انگلیس و چنانکه رویتر دو روز قبل خبر داد، بعضی جرائد انگلیس آن را به تحریکات مقامات عالی ترکیه نسبت می دهند. در هر صورت، چیزی که شاید محل تردید نباشد، این است که تندرویهای حکومت ترکیه در سیاست و عقاید روحی مردم، تولید عکس العمل شدیدی نموده است... حتی خود زمامداران حکومت ترکیه ملتفت قضیه شده و بعضی تظاهرات دیانت‌مابی نیز می نمایند. بدیهی است این ریاکسیون[واکنش] وقتی که در اسلامبول به این شدت بروز کند در میان طوائف ساده‌لوح اطراف و مخصوصاً مشایخ متعصب کردستان که مقام خلافت آل عثمان را یک منصب الهی و مخالفت با آن را خروج بر امام زمان و عصیان اوامر پیغمبر می دانند و به یک سلسله عقاید و آداب اجدادی علاقه دارند، بیشتر اثر خواهد داشت....
