کردستان و انقلاب مشروطه(۳) اسماعیل شمس مجلس و انتخابات در | کردستان نامه
کردستان و انقلاب مشروطه(۳)
اسماعیل شمس
مجلس و انتخابات در کردستان
براساس مادۀ اول نظامنامه انتخابات مجلس شورای ملی، انتخابات، طبقاتی و صنفی بود و نمایندگان می‌بایست از شش طبقۀ شاهزادگان و قاجاریه، علما و طلاب، اعیان و اشراف، تجار، ملاکین و فلاحین و اصناف انتخاب می‌شدند. مطابق این نظامنامه، شمار نمایندگان کردستان سه نفر بود، اما کردهای آذربایجان، نماینده‌ای نداشتند و زیرمجموعۀ تبریز بودند. پس‌از برگزاری انتخابات در تهران، مجلس شورای ملی، روز یکشنبه 18 شعبان 1324 افتتاح شد. انتخاب نمایندگان شهرستان‌ها در طول کار مجلس ادامه یافت، اما برخی از ولایات از جمله کردستان تا پایان کار مجلس اول نتوانستند،نمایندگان خود را به تهران بفرستند.
با مطالعه مشروح مذاکرات دوره اول مجلس مشخص می شود که در کردستان تلاش‌های زیادی برای برگزاری انتخابات صورت گرفت. در جلسۀ روز پنج‌شنبه 12 شوال 1324، تلگرافی از کردستان «در استفسار از کیفیت مداخلۀ آراء در انتخاب و وضع مسافرت وکلا مخابره شد». در 15 ذیقعده 1324، لایحۀ شیعیان ساکن در کردستان و والی آن ولایت خطاب به رئیس مجلس قرائت شد که نوشته بودند« از جانب ما هم یک نفر به اسم وکیل در آنجا باشد». همچنین یهودیان و مسیحیان کردستان از مجلس شورای ملی خواسته بودند که آنها هم از میان خودشان نماینده‌ای را انتخاب نمایند. پاسخ مجلس به این درخواست آنان، منفی بود. سعدالدوله پس از قرائت این نامه‌ها، اعلام کرد: «ملت عبارت از طبقات مختلفه است که اهل یک مملکت و یک دولت شمرده می‌شوند. در این گونه از امور همه افراد مملکت ذی‌حق می‌باشند که انتخاب کنند و رأی دهند»؛ بنابراین یهود، نصاری، شیعیان و اهل سنت کردستان، باید به‌عنوان یک ملت، نمایندۀ خود را انتخاب کنند.مجلس تأکید کرد که «حق انتخاب کردن راجع است به ایرانی بودن و ربطی به امر مذهب ندارد».
با وجود عدم حضور وکلای کردستان در مجلس شورای ملی، یکی از تاجران مشهور کرد به نام سید امین‌التجار کردستانی به عنوان نماینده تهران وارد مجلس شد. امین‌التجار، نماینده کردستان نبود، بلکه از سوی اصناف چهارگانۀ قصاب، دباغ، مرغ فروش و بره‌فروش تهران، برگزیده شده بود. او ازجملۀ تاجرانی بود که علاء‌الدوله، حاکم تهران، آنان را در آستانۀ جنبش قانون‌خواهی، به‌علت گران شدن قند به دارالحکومه احضار کرده بود. امین‌التجار برخلاف تاجران مشروطه‌خواه، رابطۀ نزدیکی با علاء‌الدوله و عین‌الدوله داشت و حتی توانست نقش میانجی را میان مشروطه‌خواهان و دربار، ایفا کند. حبل‌المتین نام او را در ردیف مؤسسین بانک ملی ایران ذکر می‌کند. بعد از بمباران مجلس، امین‌التجار از محمدعلی‌شاه و شیخ‌فضل‌الله نوری حمایت کرد. ناظم‌الاسلام شبنامه‌ای را در تاریخش آورده، که در آن، امین‌التجار کردستانی را از «اتباع و اعوان و انصار استبداد» در دورۀ استبداد صغیر معرفی کرده و از شرکت او در مجمعی در عمارت گلستان در کنار شیخ فضل‌الله نوری خبر داده است». به این ترتیب در مجلس اول شورای ملی که بسیاری از قوانین مملکتی تصویب شد و برنامه های آتی دولت برای اداره کشور شکل گرفت هیچ نماینده کردی از کردستان و آذربایجان حضور نداشت.
با وجود حضور نداشتن نماینده‌ای از کردستان در مجلس شورای ملی، نام کرد و کردستان، بارها در مجلس مطرح شد. به‌عنوان مثال، در جلو عمارت مجلس در بهارستان، لایحه‌ای از رؤسای ایلات کردستان در حمایت از مجلس و اطاعت دستورات آن، قرائت شد: «ما ایلات کردستان که اهل سنت و جماعت هستیم با تمام قوت و تا آخرین نقطه زندگانی خود در تقویت اساس مشروطیت و اطاعت احکام مطاعه مجلس شورای ملی به جان و دل حاضر هستیم ».
در دوره دوم مجلس شورای ملی سه نفر نماینده کردستان، عزالملک، حاج معتمدالاسلام و میرزا اسدالله کردستانی بودند که البته معتمدالاسلام نتوانست به تهران برود. مطابق نظامنامه جدید انتخابات، تعداد نمایندگان کردستان مانند دورۀ پیش، سه‌نفر بود. در درجه اول، 9 نفر از نواحی سنندج (4 نفر)، سقز (2 نفر) و بانه، اورامان و مریوان (هر کدام 1 نفر) انتخاب می‌شدند و از میان این 9 نفر، 3 نفر به عنوان نماینده، به مجلس می‌رفتند که نام آنها ذکر شد.
در آذربایجان هم، از میان نواحی کردنشین، تنها ساوجبلاغ/ مهاباد حق انتخاب نماینده داشت. از میان 57 منتخب درجه اول ایالت، 2 نفر متعلق به مردم این شهر بودند اما این دو نفر، در انتخاب درجه اول نتوانستند وارد مجلس شوند.همچنین ایلات کرد این منطقه هم، از حق داشتن نماینده محروم بودند، زیرا براساس ماده 24 نظامنامه انتخابات، تنها 5 ایل عمدۀ شاهسون آذربایجان، بختیاری، قشقائی و ایلات خمسۀ فارس و ترکمان حق داشتند نماینده‌ای از میان خود به مجلس بفرستند. بنابراین، در دورۀ دوم مجلس شورای ملی، مردم کرد آذربایجان، اعم از شهری، روستایی و ایلیاتی، هیچ نماینده‌ای در مجلس نداشتند.
