کرد و شهر هرات گفتگوی اسماعیل شمس با استاد نجیب مایل هرو | کردستان نامه
کرد و شهر هرات
گفتگوی اسماعیل شمس با استاد نجیب مایل هروی درباره شیخ تاج الدین محمود بن خداداد اشنهی، عارف نامدار کرد در هرات(سدۀ ۶ و ۷ قمری)
@kurdistanname
از لحظه ای که شهر تاریخی و فرهنگی هرات به دست طالبان سقوط کرده است، افزون بر تحلیل‌های سیاسی، دهها یادداشت تاریخی و فرهنگی توسط دانشگاهیان و نویسندگان صاحب نظر ایران و منطقه درباره اهمیت تاریخی و تمدنی هرات نوشته شده اند. این موضوع نشان می دهد که سقوط هرات، تنها یک جابجایی قدرت سیاسی و نظامی نیست، بلکه دارای ابعاد و پیامدهای مهم تاریخی و تمدنی برای همسایگان و حتی جهان هم هست.
برای ما اهل تاریخ و فرهنگ کرد نیز هرات موضوع مهمی است و البته دست کم در طول تاریخ هزار سال پیش نیز اهمیت و پیوند زیادی با تاریخ و فرهنگ کرد و کردستان داشته است. از برخی وجوه اصلی این اهمیت در فرصتی دیگر سخن خواهم گفت و اینجا تنها به این مختصر بسنده می کنم که هرات نه تنها میزبان برخی عارفان و علمای کرد در سده های میانه اسلامی بوده است، بلکه برخی فرمانروایان آن هم از دوره صفویه به بعد، کردتبار بوده و در همانجا وفات کرده اند. در دوره قاجار نیز برخی رجال سیاسی و نظامی کرد، مانند امیرنظام گروسی و میرزا رضی کردستانی در ماجراهای جنگ و صلح ایران و انگلستان بر سر هرات حضور داشته اند.
با توجه به عنوان این یادداشت، خوانندگان انتظار دارند که هرچه زودتر سراغ اصل مطلب بروم. در موقعیت کنونی برای نشان دادن پیوند تاریخی و فرهنگی کرد با هرات به شکل خاص و افغانستان به صورت عام، مطلبی را بهتر از سخنان فرزانه فرهیخته هراتی، استاد نجیب مایل هروی درباره عارف مشهور کرد ساکن در هرات، شیخ تاج الدین محمود اشنهی[اشنه/ اشنویه/ شنۆی کنونی در استان آذربایجان غربی] نیافتم. ذکر این نکته لازم است که این گفتگو در آبان ماه سال ۱۳۹۶ انجام شده است. در ششم آبان آن سال به همت دوست فرهیخته ام جناب آقای دکتر رهبر محمودزاده و دوستانشان در انجمن ادبی و ادارات مختلف شهر شنو همایشی درباره شیخ تاج الدین اشنوی برگزار شد و مرا هم برای سخنرانی در آنجا دعوت کردند. قرار بود استاد مایل هروی هم به سبب تلاشهایش برای تصحیح آثار تاج الدین اشنوی و معرفی این عارف کردتبار در آن همایش سخنرانی کند، اما بیماری ناگهانی ایشان مانع تحقق این برنامه شد. با توجه به این وضعیت، در مشورت با دوستان این ایده مطرح شد که گفتگویی با ایشان درباره شیخ تاج الدین داشته باشم که در همایش هم پخش گردد. خوشبختانه با استقبال ایشان، گفتگوی مفصلی انجام شد و تقدیر، سرانجام کار را چنان کرد که پس از گذشت ۴ سال، بخشی از آن به تناسب وضعیت این روزها در فایل پیوست خدمت خوانندگان عزیز ارائە شود.
در این گفتگو، یک استاد افغانستانی زادۀ هرات درباره عارفی کرد تبار با افکاری متعالی و استثنایی و البته مغضوب برخی رجال زمانه که صاحب خانقاه و مریدان زیادی در هرات و متوفای آن شهر بود، سخن می گوید.او بی هیچ تعصبی از نحوۀ رفتار همشهریانش با شیخ تاج الدین و بعدها فرزند او شیخ صدرالدین حرف می زند. سخنان این مرد نجیب و دانشمند هراتی ساکن در مشهد به راستی شیرین و شیوا و شنیدنی است.
مهاجرت شیخ تاج الدین از اشنویه به هرات، درگذشت او در این شهر؛ و بعدها ترک هرات توسط فرزند دانشمند و عارف او شیخ صدرالدین، رفتن او به فارس و عزیمت بعدی اش به بغداد و پیوستن به شیخ شهاب الدین عمر سهروردی نمادی از یک جهان بزرگ تاریخی و تمدنی مبتنی بر تساهل ، گفتگو و تسامح در ذهن و ضمیر بزرگان کرد در زمانۀ خودشان بوده است. امیدوارم فرصتی فراهم گردد که آنچه را چهار سال پیش در همایش شیخ تاج الدین ارائە کردم، به زیور طبع آراسته گردد که بخشی از این جهان تمدنی به جهانیان شناسانده شود.
ای دریغا باید گفت که امروز حلقۀ وصل کرد و هرات، نه علم و عرفان و فرهنگ مدارا و انسانیت؛ که افراط گرایی و تندروی از سویی و کانالهای خرید و فروش دلار سلیمانیه و هرات از سویی دیگر است که به همت دلار فروشان تهران نشین درست شده و آدرس آنها بر روی صفحه بیشتر گوشی ها جا خوش کرده است.
برای آشنایی بیشتر با زندگی و آثار تاج الدین محمود بن خداداد اشنهی، افزون بر فایل صوتی سخنان استاد مایل هروی، نگاه کنید به مدخل تاج الدین اشنهی در دائرة المعارف بزرگ اسلامی در لینک زیر:
