هورامان، قلب کردستان گزیده مصاحبه اسماعیل شمس با صابر گل عنبر | کردستان نامه
هورامان، قلب کردستان
گزیده مصاحبه اسماعیل شمس با صابر گل عنبری، خبرنگار روزنامه «العربی الجدید»، چاپ لندن
چکیده: هورامان همانند مادری است که به بچه های خود در کردستان در طول تاریخ شیر داده است. شاید این ادعایی بزرگ باشد، اما جغرافیا و تاریخ کردستان به خوبی آن را تأیید می کند. به رودخانه هایی که در دشتهای مریوان، روانسر، کرمانشاه، سنندج، زهاب، قصر، شهرزور، گرمیان، دیاله و ایلام جاری است و در نهایت به خلیج فارس می ریزند، نگاه کنید؛ به آبهایی که از طریق کانالها و تونل های انتقال آب به نواحی گرمسیر استانهای کردنشین اطراف منتقل می شود، دقت کنید همه و همه از کوهستانهای هورامان سرچشمه می گیرند. این؛ یعنی هورامان قلب کردستان و لااقل بخش اعظم آن است. قلب، فرمانده بدن است، یعنی اگر نباشد بدنی هم در کار نیست. به همین سیاق سرآغاز تاریخ دین، علم، عرفان، فلسفه و صنعت دستی کردستان در هورامان است. کردستان امتداد جغرافیایی، تاریخی، مردم شناسی و فرهنگی هورامان است. کرد در هرجای کردستان بخواهد از تاریخ دین و فرهنگ و ادب کهن خود آگاه شود، بالضروره باید زبان مردم هورامان را یاد بگیرد.
لطفا درباره موقعیت جغرافیایی اورامانات، وسعت آن و این که در چه استانهایی قرار دارد، بفرمایید؟ نخست باید گفت که یونسکو پرونده را با نام هورامان/ اورامانات ثبت کرده است، در حالی که این دو با هم متفاوت هستند. هورامان یک پدیده و چشم انداز تاریخی و فرهنگی مشخص با عمر چند هزار ساله است؛ اما اورامانات که هورامان بخش کوچکی از آن است، یک واحد تقسیمات استانی و اداری در استان کرمانشاه با عمر تقریباً صد ساله و شامل چهار شهرستان، پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی و روانسر است. هورامان که کانون اصلی منطقه ثبت شده در یونسکو است، در سه استان و دو کشور ایران و عراق قرار گرفته است. این منطقه در شمال غربی استان کرمانشاه، جنوب غربی استان کردستان و شرق استان حلبچه (در اقلیم کردستان عراق) واقع شده و از نظر طبیعی در محدوده کوهستان زاگرس قرار گرفته است. هورامان استان کرمانشاه در شهرستان پاوه و هورامان استان کردستان در چهار شهرستان سنندج، کامیاران، سروآباد و مریوان قرار دارند.
درباره تاریخ سکونت انسان و قدمت هورامانات و تمدن و فرهنگ این خطه بفرمایید؟ نتایج تحقیقاتی که اخیراً به همت باستان شناسانی مانند دکتر فریدون بیگلری صورت گرفته است قدمت سکونت انسان در هورامان را به قبل از چهل هزار سال پیش رسانده است و شواهدی از دوران پارینه سنگی در این منطقه پیدا شده است. پس از آن هم آثار زیادی از دوره های نوسنگی و عصر فلز تا دوران تاریخی و پس از اسلام در هورامان کشف شده است. از این نظر هورامان یک سند باستانی و مستند برای تداوم تاریخی و بی گسست تمدن و فرهنگ در کردستان و ردیابی مسیر تحول دهها هزار سال سکونت ممتد انسان در این سرزمین است.
هورامانات در طول تاریخ چه نقش و تاثیری بر شکل گیری تمدن و فرهنگ کردی داشته است؟
هورامان، از نظر جغرافیایی درست در مرکز کردستان قرار دارد و به بیان دیگر قلب کردستان و جزیره ای کوهستانی در دل کوههای سربه فلک کشیده زاگرس است. این دژ طبیعی مهم ترین خاستگاه و حافظ دین و شعر و موسیقی و عرفان و زبان و هنر و معماری و صنعت دستی کردستان است. برای نمونه خاستگاه آیین یارسان و بیشتر طریقتهای کردی در هورامان بوده است. زبان متون دینی کردهای یارسان، هورامی است و نخستین نوشته های کردی به زبان مردم هورامان است. از سوی دیگر هورامان را می توان سمفونی فرهنگ و تاریخ و موزه جغرافیایی، تاریخی، انسانی و زبانی مردمی دانست که از گذشته های دور، از ماد، از آشور و از قبل و بعد آنها حرف می زند. اهمیت ثبت هورامان در این است که در بحبوحۀ جهانی شدن و دگرگونی فرهنگها نشان می دهد که انسان سنتی کرد و هورامانی در دوران کهن چگونه یکه و تنها و با الهام از طبیعت و محیط زیست و البته بدون آسیب زدن به آن توانسته است تمدن و فرهنگ و در یک کلام زندگی بیافریند. هورامان را می توان کردستان کهن و زبان مردم آن را هم کردی کهن نامید.
نقش فرهنگی و تمدنی علمای هورامان در دنیای عربی و اسلامی چگونه بوده است؟ هیچ منطقه ای در کردستان به اندازه هورامان و جورقان یا گوران که در پیوست آن قرار دارد، عالم خیز نبوده و به فرهنگ و تمدن اسلامی در طول هزار سال پی در پی خدمت نکرده است. کافی است تنها فهرست علما با پسوند گورانی و جورقانی و شهرزوری و اورمانی را نگاه کنید، آن وقت مشخص می شود که نقش هورامان در خدمت به علم، فلسفه، فقه، عرفان اسلامی و ادبیات عرب در مقایسه با دیگر نقاط کردستان تا چه اندازه است. ای کاش پروژه ای تعریف می شد و این خدمات شگرف که حتی به اندونزی، هند، چین و به طور کلی آسیای شرقی امتداد یافته است، بررسی شود. @kurdistanname
متن عربی مصاحبه که امروز چاپ شده است، در لینک زیر:
