کردستان در ظفرنامه شامی اسماعیل شمس ظفرنامۀ شام | کردستان نامه
کردستان در ظفرنامه شامی
اسماعیل شمس
ظفرنامۀ شامی یا «تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی»، تالیف نظام الدین عبدالواسع شامی در سال ٨۰۶ق است. مولف که متولد شهر تبریز است در سال ۷۹۵ق به تیمور پیوسته و به دستور او جهانگشاییهایش را به رشته تحریر درآورده است. شامی به سبب همراهی با تیمور و فرزندانش از نزدیک شاهد بسیاری از وقایع و حوادث دوران تیموریان بوده و روایت معاصرتری راجع به این دوره به دست داده است. به نظر می رسد نویسنده علاقه زیادی به کردستان داشته و با جزئیات کامل به تصرف شهرهای مختلف این سرزمین و نحوه برخورد تیمور و فرزندانش با بزرگان و امیران کرد پرداخته است. در نوشته های او نکات بسیار جالب و مهمی درباره تاریخ، مردم شناسی و جغرافیای کردستان آمده است. این کتاب همچنین برای مطالعه جغرافیای تاریخی کردستان اهمیت بسیار دارد.
در این یادداشت کوتاه تنها به نحوه کاربرد کلمه کردستان در ظفرنامه شامی اشاره می شود. برخلاف برخی منابع، کلمۀ کردستان بارها در این کتاب آمده است. شامی کردستان را در مفهوم بسیار گسترده تر از ولایت کردستان به مثابه یک جغرافیای اداری که حمدالله مستوفی، از معاصران او آورده، به کار برده است. او یک جا مناطق بین همدان و کرمانشاه تا سنقر و دربند کردستان را کردستان می نامد.[1] در جای دیگر، از نواحی اطراف خوی و سلماس به عنوان کردستان یاد می کند.[2]. همچنین بدلیس و نواحی پیرامون آن را جزو کردستان می شمارد و در مورد امیرشرف حاکم آن می نویسد: «در جمیع ولایت کردستان به نیک مردی و سلامت نفس و راستگویی و خوش خلقی او دیگری نبود.»[3]. شامی در عین حال که امیرشرف را یکی از والیان کردستان می داند، ملک عزالدین سلطان جزیره و دیاربکر را نیز حاکم ولایت کردستان می خواند[4]. گذشته از این موارد، او در جای جای کتابش برخی از نواحی مسیر نخجوان – بغداد[5]، تبریز – بغداد،[6] سلطانیه – بغداد[7] و شام - بغداد[8] را نیز تحت عنوان کردستان ذکر می کند. با دقت در نحوۀ استفادۀ شامی از مفهوم کردستان، روشن می شود که او علاوه بر ولایات شانزده گانه کردستان در نزهة القلوب، مناطق مختلفی در ترکیه، عراق و سوریه و نیز بخشهایی از آذربایجان و ارمنستان کنونی را نیز کردستان می نامد.
