پرسش از پیوند ساسانیان و کرد اسماعیل شمس یکی از پرسش های | کردستان نامه
پرسش از پیوند ساسانیان و کرد
اسماعیل شمس
یکی از پرسش های مهم در حوزه تاریخ کرد و کردستان نسبت کرد با ساسانیان است. این پرسش پیش از هرچیز ریشه در نامه اردوان، آخرین پادشاه اشکانی به اردشیر، موسس دولت ساسانی دارد که او را " ایها الکردی المربی فی خیام الاکراد" به معنای ای کرد پرورش یافته در چادر کردان خوانده است. برخی پژوهشگران با استناد به این روایت و روایاتی دیگر ساسانیان را کرد می دانند و برخی دیگر کرد در این روایت را به معنای شبان و فاقدصبغه هویتی می پندارند. نگارنده در این جا در صدد اثبات یا نفی هیچ کدام از این دیدگاهها نیست؛ تنها می خواهد برای روشن تر شدن ابعاد رابطه کرد و ساسانی به طرح چند پرسش بپردازد و پژوهشگران را به تٱمل بیشتر درباره آنها دعوت نماید. این پرسشها دغدغه های ذهنی نگارنده است و امیدوار است با در میان گذاشتن آنان با خوانندگان فرهیخته کردستان نامه بتواند به پاسخی قانع کننده برای آنان دست یابد.
۱. ساسانیان از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی به مدت ۴۲۷ سال حکومت کردند. از نظر جغرافیایی هیچ یک از مردمان قلمرو آنها به اندازه کردها به تیسفون و قلمرو اصلی آنها در شرق دجله نزدیک تر نبودند. کردان پیش از شکل گیری حکومت ساسانی نیز با ساسانیان همسایه بودند و اردشیر پیش از هر کار دیگری به مصاف آنان رفت که در منابع شرح داده شده است. ما می دانیم که نام کرد پس از سقوط ساسانیان به شکل گسترده ای در منابع آمده و کمابیش زبان و هویت و فرهنگ آنها هم شرح داده شده است. چگونه می شود قریب پانصد سال در میان یک مردم حکومت کرد و کمترین تغییری در زبان و فرهنگ آنان پدید نیاورد یا تحت تٲثیر آنان قرار نگرفت؟ این پرسش را زبان شناسان می توانند از منظر پیوند قدرت با هویت و زبان پاسخ دهند.
۲. پایتخت ساسانیان در مدائن، نزدیک بغداد امروزی بود، اما پادشاهان ساسانی تابستانها و با گرم شدن هوا معمولا به کرمانشاه یا شیز(تکاب) در آذربایجان می رفتند که مرکز بزرگ مذهبی هم بود. آنان برای رسیدن به این دو منطقه از شهرها و روستاهای کردستان عبور می کردند و از نزدیک با این مردم مٲنوس بودند. بیشترین کاخها و بناها و تفریحگاههای ساسانیان در مسیر خانقین به اسد آباد ساخته شده است که اکثریت ساکنان آنها کرد بوده اند. به راستی اگر شاهان ساسانی کردها را غریبه و بیگانه می دانستند آیا می توانستند با آسودگی در این نواحی برای حدود پانصد سال دوام بیاورند؟
۳. یک بررسی آماری ساده نشان می دهد که بیشترین شهرها، پلها، جاده ها و تٲسیسات تمدنی و شهری ساسانیان در حوزه کردستان و به تعبیر عام تر کنونی زاگرس ، یعنی استانهای کرمانشاه،کردستان، ایلام و لرستان و سلیمانیه و بخشی از دیاله در اقلیم کردستان ایجاد شده اند. معنای این کار ساسانیان چیست؟
۴.در طول ۴۲۷ سال حکومت ساسانیان، منابع معاصر آنان از هیچ شورش و عصیان منطقه ای یا فراگیر در سرزمینی که امروز کردستان نامیده می شود، علیه ساسانیان سخن نرانده اند یا من ندیده ام. اگر سندی درباره چنین عصیانهایی وجود ندارد، علت آن چه می تواند باشد؟ ؛ این در حالی است که کردان در مرز میان دولت ساسانی و امپراتوری روم می زیستند و طبعاً جنگهای میان این دو دولت بیشترین آسیب را به آنان می زد و طبق مدارک موجود کردان یکی از ارکان سپاه ساسانی در جنگ با روم و اعراب مرزی بودند.
۵. در هنگام سقوط ساسانیان بیشترین مقاومت در برابر اعراب مسلمان در کجا رخ داد؟ طرح این پرسش تنها از منظر تاریخی است و هیچ پیوندی با مسائل اعتقادی و دینی ندارد. پاسخ، روشن است. مسلمانان عرب خیلی راحت عراق را در نوردیدند و پس از یک سال در ۱۵هجری خود را به حلوان( معرب الوند در دشت زهاب کنونی) رساندند. پس از آن مسلمانان عرب شش سال کامل[جنگ نهاوند یا فتح الفتوح در ۲۱ هجری رخ داد] در پشت کوهستان متوقف شدند و نتوانستند وارد قلمرو اصلی ساسانیان در کرمانشاه و ایلام و لرستان و کردستان و آذربایجان شوند. پس از عبور از این منطقه بود که آنان به آسانی در زمانی کمتر از یک سال خود را به خراسان رساندند. پرسش این است که آیا مقاومت در این منطقه تنها علت جغرافیایی داشت یا مسائل دیگری هم مطرح بود؟
۶. چرا در منابع روایی عربی به هیچ کدام از مردمان قلمرو ساسانی به اندازه مردم کرد القاب سخیف و ناشایست نسبت داده نشده است؟ چرا این همه نفرت و کینه توزی نسبت به کرد در منابع عربی آمده و نژاد و هویت آنها نفی و تحقیر شده است؟ من مدتهاست ذهنم درگیر این پرسش است که چگونه می شود این همه روایات تحقیر آمیز و نفرت انگیز را درباره یک مردم توجیه و تفسیر کرد و هنوز به پاسخ مناسبی نرسیده ام. آیا این موضوع به پیوند کرد و ساسانی ارتباطی ندارد؟
امیدوارم پژوهشگران بیشتر درباره این پرسشها بیندیشند. کردستان نامه آماده انتشار پاسخها و دیدگاههای مستند و مستدل در این زمینه است.
