محسن ارسلانی دانشگاه ارلانگن-نورنبرگ آلمان طی دو دهه گذ | پریسک زاگرس
محسن ارسلانی دانشگاه ارلانگن-نورنبرگ آلمان
طی دو دهه گذشته جنگل های بلوط زاگرس در ایران با آفات متعددی مواجه شده اند. مهم‌ترین این آفات، قارچ زغالی بود که در بازه زمانی کوتاهی منجر به مرگ درخت می شد و گستره پهناوری از زاگرس را تحت تاثیر قرار داد. لورانتوس آفت دیگری هست که درختان کهنسال و ضعیف را برای رشد و‌تکثیر خود انتخاب می کند. پروانه جوانه خوار نیز با تغذیه از برگ ها در اوایل فصل رویش منجر به کاهش تاج پوشش درختان بلوط می شود و بر رویش آن ها تاثیر منفی می گذارد. هر سه این آفات همزاد درختان بلوط هستند و در صورت فراهم شدن شرایط بهینه محیطی برای فعالیت آن ها، در داخل جنگل های بلوط زاگرس گسترش می یابند. نتایج مطالعات اخیر نشان داده که همزمان با نوسانات بلند مدت اقلیمی در قالب خشکسالی های شدید و همچنین افزایش دمای فصلی این آفات در زاگرس طغیان کرده اند.
مطالعات آناتومی که بر روی بافت چوبی درختان بلوط انجام شده نشان داده که درختان بلوط در طی دو دهه اخیر که نوسانات اقلیمی تشدید شده اند با تولید بافت چوبی کمتر، و افزایش تعداد آوندهای خود تلاش کرده اند که با تنش های رطوبتی در زاگرس سازگاری پیدا کنند. متاسفانه فعالیت های مخرب انسانی در این عرصه های جنگلی همزمان با شدت یافتن نوسانات اقلیمی منجر به کاهش مقاومت درختان بلوط شده و طی سال های اخیر صدها هکتار از آن ها از بین رفته است.
افزایش دمای زمستانه طی سال های اخیر منجر به فعال شدن پاتوژن قارچ ها و هم چنین گسترش جمعیت آفاتی مثل پروانه جوانه خوار بلوط شده است. پروانه جوانه خوار در مقیاس محلی با حذف جوانه های بلوط مانع از شکل گیری کامل تاج پوشش شده و در رویش آن اختلالاتی ایجاد می کنند ولی به تنهایی منجر به خشکیدگی درخت بلوط نمی شود.
در طغیان آفات ذکر شده، نوسانات اقلیمی بسیار تعیین کننده بوده اند. مادامی که عوامل طغیان کننده این آفات در محیط وجود داشته باشند متاسفانه این آفات همزاد بلوط باقی خواهند ماند و راهکارهایی نظیر محلول پاشی یا راهکارهای مکانیکی برای حذف این آفات در رویشگاه زاگرس فاقد کارایی لازم بوده و در عین حال منجر به افزایش مخاطرات جدی برای صدها هزار زیسمند دیگر در این زیست بوم می شود. متاسفانه اقدامات غیر علمی و غیر کارشناسی در سال های اخیر در مواجه با این آفات منجر به آسیب های بیشتر به رویشگاه زاگرس شده است. از جمله این اقدامات غیر کارشناسی حذف پایه های آلوده درختان خشکیده به قارچ از جنگل و همچنین حذف سرشاخه ها برای مقابله با آفت لورانتوس بوده که منجر به آسیب جدی به خاک رویشگاه و کارکرد حفاظتی این رویشگاه جنگلی شده است.
با گسترش پروانه جوانه خوار اخیرا سمپاشی در زاگرس شدت گرفته که متاسفانه مسئولین مربوطه رویشگاه زاگرس را با یک باغ میوه اشتباه گرفته اند. این سمپاشی ها در حالی انجام می شود که حتی هیچ مقیاس کمی از طرف سازمان جنگل ها و مراتع برای مناطق درگیر آفت ذکر نشده و یا یک پایلوت موفق برای این محلول پاشی وجود ندارد. لازمه چنین اقداماتی در یک زیست بوم انجام پژوهش های دقیق آزمایشگاهی و در نظر گرفتن تمام جوانب احتمالی آن می باشد که متاسفانه ضعف بنیادی در ساختار سازمان های متولی برای انجام برنامه ریزی های لازم در زمینه مدیریت اصولی جنگل، صرفا منجر به اقدامات فیزیکی و مکانیکی برای مقابله با این بحران های زیست محیطی شده است.
راهکار اصلی برای جلوگیری از نابودی کامل درختان بلوط و شکل گیری بیابان های زاگرسی احیای قرق در سرتاسر زاگرس برای حداقل ۱ دهه هست. وضعیت موجود حاصل چند دهه مدیریت غیر علمی ادارات منابع طبیعی و اعمال فشارهای خارج از توان اکولوژیکی این رویشگاه می باشد. فاجعه ای را که طی چند دهه ایجاد شده را نمی توان با قطع سر شاخه ها یا سمپاشی درختان مدیریت کرد. با تقویت پوشش گیاهی و کمک به زاداوری بلوط ها می‌توان به آنها در کاهش اثرات تنش های دمایی و رطوبتی کمک کرد و لازمه آن حذف تمام فعالیت های مخرب انسانی در رویشگاه بلوط زاگرس هست. هر راهکار مکانیکی یا شیمیایی برای مقابله با خشکیدگی و آفات بلوط ها در زاگرس صرفا اتلاف وقت و از دست دادن زمان برای مدیریت اصولی این درختزار ها خواهد بود. بنابراین برای کمک به افزایش مقاومت جنگل های بلوط زاگرس در برابر تنش های دمایی و رطوبتی در حال وقوع و آفات ذکر شده، باید تمرکز اصلی بر روی ماندگاری حداکثر رطوبت پاییزه و زمستانه در رویشگاه زاگرس انجام شود که برای این امر حفظ و تقویت پوشش گیاهی از کلیدی ترین فاکتورها در این رویشگاه محسوب می شود.
آدرس کانال: t.me/Magperiskezagros ارتباط با مدیر مسئول و سردبیر : @Salehsouri آدرس اینستاگرام: instagram.com/Perisk_zagros
