معرّفی کتاب نام کتاب: عتبةالکتبة نویسنده: علی‌بن احمد منتجب | شعر، فرهنگ و ادبیات
معرّفی کتاب نام کتاب: عتبةالکتبة نویسنده: علی‌بن احمد منتجب‌الدین بدیع مُصحّحان: محمد قزوینی و عباس اقبال نوبت چاپ: اول محل چاپ: تهران ناشر: اساطیر سال چاپ: ۱۳۸۴ تعداد صفحات: ۱۷۰ معرفی‌کننده: محسن احمدوندی
«عتبةالکتبة» مجموعه‌ای از نامه‌ها و مراسلات دیوانی منتجب‌الدین بدیع اتابک الجوینی، منشیِ سلطان سنجر سلجوقی و رئیس دیوان رسایل اوست. این کتاب از نمونه‌های موفق ترسل و نامه‌نگاریِ درباری به زبان فارسی است و نامه‌های آن به دستور ابوالفتح ناصرالدین طاهربن فخرالملک المظفربن نظام‌الملک طوسی ـ که از سال ۵۲۸ تا ۵۴۸ هجری قمری وزیر سلطان سنجر بوده است ـ جمع‌آوری شده است. متن عتبةالکتبة شامل یک مقدمۀ کوتاه و دو بخش اصلی است: بخش نخست کتابْ نامه‌های اداری یا سلطانیات (۳۶ نامه) را در بر می‌گیرد که موضوع آنها اغلب تفویض مناصبی چون ولایت و ریاست شهرها، شحنگی، قضاوت، خطابت، نقابت سادات، شغل تدریس، تولیت اوقاف و... به افراد زیردست است و بخش دوم شامل نامه‌های دوستانه یا اخوانیات (۶۴ نامه) است.
عتبةالکتبة در کنار «منشآتِ» رشید وطواط و «التوسل الی الترسلِ» بهاءالدین محمد بغدادی از مهم‌ترین منشآتِ عهد سلجوقیان و خوارزمشاهیان به شمار می‌آید. این کتاب حاوی اطلاعات تاریخی ارزشمندی است و نثر آن نیز به نسبت دیگر کتاب‌هایی که به این سبک و سیاق‌اند ساده‌تر و روان‌تر است؛ اما اغلب نامه‌های این مجموعه ساختاری کلیشه‌ای دارند، به این صورت که ابتدا مقدمه‌ای دربارۀ شیوۀ حکومت‌داری می‌آید، سپس نام و نشان کسی که قرار است مقام و مسئولیتی به او سپرده شود و در پایان هم چند توصیه به این فرد می‌شود تا کارش را درست انجام دهد. این ساختار کلیشه‌ای باعث می شود خوانندۀ امروزی بعد از خواندن چند نامه، خسته و دل‌زده شود.
منتجب‌الدین بدیع هم‌عصرِ رشید وطواط و انوری بوده است و از فحوای کتابش چنین برمی‌آید که طبع شعر داشته و به دو زبان عربی و فارسی شعر می‌سروده است. تاریخ تولد و مرگ او بر ما روشن نیست. آنچه روشن است این است که در سال ۵۱۶ هجری قمری به قصد آموختن صناعت دبیری به دارالملک مرو رفته است و تألیف دیباچۀ عتبةالکتبة در زمان حیات سلطان سنجر یعنی قبل از سال ۵۵۲ هجری قمری و پیش از وفات سلطان سنجر بوده است. البته بعضی نامه‌ها نیز به وقایعی اشاره دارند که بعد از وفات سلطان سنجر اتفاق افتاده و نشان می‌دهد که نویسنده بعدها تغییراتی در کتابش اعمال کرده است.
(۱۴۰۱/۵/۳۰) شعر، فرهنگ و ادبیات @mohsenahmadvandi https://b2n.ir/f22350
