'حلقه قفقاز' و تاریخ مفهومی جامعه شناسی در ایران / بخش اول | جامعه شناسی مردم
"حلقه قفقاز" و تاریخ مفهومی جامعه شناسی در ایران / بخش اول
سیدجواد میری
یکی از بحث های مهم در باب تاریخ جامعه شناسی در ایران موضوع "نقطه آغاز" جامعه شناسی در ایران است. بسیاری که در این باب تامل و تحقیق کرده اند بر این باورند که تاریخ جامعه شناسی در ایران با افرادی مانند غلامحسین صدیقی و یحیی مهدوی و کلاس های تدریس آنان در دانشگاه تهران و دانشکده ادبیات در اواسط دهه بیست و اوایل دهه سی خورشیدی آغاز شد.
در این سنت تاریخنگاری جامعه شناسی بر پایه "روایت فرانکوفونی" صورتبندی می گردد و از مشخصات این سنخ از جامعه شناسی فرانسوی "نهادی بودن" آن و "دولت-محور بودن" جامعه شناسی است که به عنوان یک رشته سر به راه و اهل تمکین به تکنوکراتها یاری می رساند تا رویاهای بوروکراتها را از طریق نهادهای قدرت به جامعه تحمیل کنند.
نکته جالب توجه در این روایت این است که جامعه شناسی (یا هر رشته دیگر علوم اجتماعی) در این سنت تاریخنگاری یک یا دو "پدر بنیانگذار" هم دارد که به نوعی در تاسیس یک شاخه علم در ایران سهم شایانی داشته است و نوعی قداست و مجموعه ای از شعائر و رسومات برای پاسداشت او هر ساله هم برگزار می شود تا ما بدانیم و باور داشته باشیم که "پدر بنیانگذار" ما چه کسی بوده است.
اما نکته اینجاست که این برساخت از تاریخ جامعه شناسی و صورتبندی تاریخنگارانه از آن دارای نواقص جدی می باشد و ما نیازمند ابداع مفاهیمی هستیم تا بتوانیم بین پدیده های تاریخی در نسبت با جامعه شناسی تمایز مفهومی قائل گردیم و به سرعت به دام شعائر پدران در مفصلبندی تاریخ جامعه شناسی در ایران نیفتیم.
به سخن دیگر، آنچه به عنوان تاریخ جامعه شناسی و آغاز آن از دانشگاه تهران در هشتاد سال پیش توسط صدیقی و مهدوی خوانده می شود، تاریخ جامعه شناسی نیست بل تاریخ "تاسیس جامعه شناسی" در ایران است و ما نیازمند تمایز بین تاریخ تاسیس و تاریخ "ظهور جامعه شناسی" در ایران هستیم.
اگر از منظر تاریخ تاسیس به جامعه شناسی در ایران بنگریم آنگاه سنت فرانسوی و آمریکایی و انگلیسی برجسته خواهند شد ولی این برجستگی در حوزه تاریخنگاری به ما اطلاعات چندانی در باب "بستر تحولات فکری" که موجبات پذیرش یک بینش یا جهانبینی را در جامعه می دهد را روشن نمی کند و به مانند این است که فیلمی را بر پرده سینما از میانه آن به تماشا بنشینیم و نفهمیم که چگونه روایت فیلم بدینجا کشیده شده است.
به تعبیر دیگر، هنگامیکه بین مفهوم "تاسیس" و مفهوم "ظهور" جامعه شناسی تمییز قایل می گردیم آنگاه درخواهیم یافت که تاسیس نهادی زمانی ممکن شده بود که زمینه های جامعوی و مفاهیم جامعه شناختی در "خاک جامعه ایران" ریشه دوانده بود و مسیر (توجه فرمایید می گویم مسیر) حرکت ایده های جامعه شناختی از دو راه آذربایجان و گیلان و "حلقه قفقاز" به سن پطرزبورگ روسیه و آلمان می رسید.
ادامه دارد...
نشانی ما در اینستاگرام https://instagram.com/Popular_Sociology/
