پاسخ آخر به چالش چهاربلاغی یا چال بلاغی یا چاربلاغی؟ روسها | سنقری
پاسخ آخر به چالش چهاربلاغی یا چال بلاغی یا چاربلاغی؟
روسها در دسامبر ۱۹۱۵ همدان را اشغال کردند. فیلدمارشال کلمار فرایهر فن در گلتس آلمانی به همراه نظام‌السلطنهٔ مافی عشایر استان کرمانشاه را سازمان داد تا به جنگ در برابر روسیه و مقاومت در برابر پیشروی آن‌ها دست بزنند(۱). دسته ای از روسها تلاش کردند از سمت آجین به سنقر برسند که در درگیری بین عشایر کلیایی به رهبری فتح السلطان فرهنگ و امجدی نیروی روس شکست خورد و از مسیر کنگاور بسمت کرمانشاه حرکت کرد. نیروهای روس تزاری به فرماندهی ژنرال نیکلای باراتف ، بیستون را در ۱۱ فوریهٔ ۱۹۱۶ و کرمانشاه را در ۱۳ فوریهٔ ۱۹۱۶ تسخیر کردند. با همکاری امجدی با روس ها بشرط اینکه به تیولات وی دست درازی نشود گروهی از ارتش روس سنقر را اشغال کرد(۲). پیشروی‌های بعدی روسها و تصرف بیجار در ۱۹ فوریه و سنندج در ۲۵ فوریهٔ ۱۹۱۶ سبب شد تا نیروهای ائتلاف آلمان-عثمانی با هدایت سرهنگ آرتور بُپ وابستهٔ نظامی جدید آلمان و دو سرگرد آلمانی دیگر به نام‌های سرگرد لئوناردی و سرگرد ابرهارد، و متشکل از چهار گردان ارتش عثمانی و پنج هزار نفر از عشایر کرد که توسط ماکس اتو شونمان جمع شده‌بودند، با پشتیبانی هزار ژاندارم ایرانی به مقاومت در برابر روسها بپردازند تا کرمانشاه به عنوان منطقهٔ حائل میان نیروهای روسیه و بریتانیا (در بین‌النهرین) در دست متحدین (ائتلاف آلمان-عثمانی) باقی بماند. روسها در ۱۶ آوریل ۱۹۱۶ کرند و سرپل ذهاب و قصر شیرین را نیز تصرف کردند، اما همین‌که به خانقین رسیدند، خبر شکست ژنرال چارلز تاون‌شند فرماندهِ نیروهای بریتانیا در برابر نیروهای عثمانی منتشر شد و روسها پیشروی خود را متوقف کردند. شیوع بیماری در میان سربازان روس سبب شد تا در روز ۲۲ مه ۱۹۱۶ دست به عقب‌نشینی زدند. (۳)
کرمانشاه و بالطبع سنقرتا فوریهٔ ۱۹۱۷ در اشغال روسیهٔ تزاری باقی ماند. در این زمان با وقوع انقلاب فوریهٔ ۱۹۱۷ نیروهای روس شروع به عقب نشینی کردند و بنابراین از کرمانشاه و سنقرخارج شدند. (۲) در ابتدای اشغال سنقر بدستور فون در گولتس آلمانی دو نفر از اتباع عثمانی بنام های ابراهیم و مهمت برای خبر رسانی عازم سنقر می شوند. این دو نفر بنا بر گزارشی که برای فیلد مارشال آلمانی به زبان عثمانی ارسال می کنند در سنقر مورد حمایت مردم قرار گرفته و در خانه ای نزدیک مسجد جامع مستقر می شوند. روس ها بدلیل تعدی ها و دست درازی به اموال مردم مورد نفرت مردم سنقر بودند. در زمان شیوع بیماری یک نفر از نیروهای روس در نزدیک چشمه از بین میرود . این دو تیغه عثمانی برای تحریک مردم چشمه را محل مرگ و دفن تزار روسیه نامگذاری می کنند و به آنجا نام "چار مِزاری" یعنی "قبر تزار روسیه" می دهند و این لفظ در زبان مردم محلی به " چار بلاغی" تغییر کرده است.(۴)
۱ رحمانی، علی، جایگاه ایران در استراتژی آلمان، درایران و جنگ جهانی اول: مجموعه مقالات سمینار، صص ۱۴۶–۱۳۱، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، چاپ یکم: ۱۳۸۰؛ ص ۱۴۴–۱۴۳.
۲ کرمانشاهان در گذر بزرگ مردان : عنوان کتابی تحقیقی تاریخی است که محسن درکه در سال ۱۳۹۸ نگاشته و توسط انتشارات طاقبستان منتشر کرده است؛ در ۴۳۲ صفحه و با شمارگان هزار نسخه به چاپ رسیده است.
۳ دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم؛ جنگ جهانی اول در استان کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۵
(۴)از یادداشت های دست نویس ارنست هتسفلد آلمانی بتاریخ۱۹۲۳ میلادی در باره سفر به سنقر. این یادداشتها در بخش باستانشناسی دانشگاه پرینستون آمریکا نگهداری می شود.
