ابن شهاب زهری و خلفای اموی ابوبکر محمد بن مسلم بن شهاب زهری | آسیب شناسی تاریخ صدر اسلام

ابن شهاب زهری و خلفای اموی

ابوبکر محمد بن مسلم بن شهاب زهری ، تابعی مشهور و چهره سرشناس حوزه تاریخ و حدیث و تربیت یافته خاندان زبیر است .
در سال های آغازین قرن دوم هجری که باید این دوره را دوره رسمیت یافتن تدوین اخبار سیره نبوی دانست ، از جمله مهم ترین تکیه گاه های دانش حدیث و سیره عامه ، محمد بن مسلم بن شهاب زهری بود . زهری حاصل جمع محدثان ، فقیهان و سیره شناسان مدینه است . وی خطوط کلی سیره نویسی را معیّن ساخته [۱] و از نخستین کسانی است که به استخراج و تبویب روایات سیره اهتمام کردند [۲] . لذا طبری درباره اش نوشته است : « کانَ مقدّماً فی العلم بمَغازی رسول الله » [۳] .
ابن شهاب روایات مغازی را از جمله از استادش عروة بن زبیر فرا گرفت و خود برای بسیاری ، آن روایات را نقل کرد [۴] . گیب تأیید کرده است که زهری اساس کتاب های بعدی است که در مغازی نگاشته شده اند [۵] .
وی که دانش مدینه را با گرایش مذهبی خاص آن داشت ، به دلیل ارتباطش با امویان به شام رفت و بیشتر از همه در خدمت هشام بن عبدالملک قرار گرفت و سال ها در خدمت امویان بود . از این جهت متهم به داشتن مسلک اموی و جعل حدیث به سود امویان بود [۶] . روایات او از مدینه است و این را برای شناخت افکار و باور های وی باید در نظر داشت (همانطور که بیان شد) [۷] . وی در دربار عبدالملک از منزلت والایی برخوردار بود و یزید بن عبدالملک منصب قضا را به او واگذاشت [۸] . بنا بر مشهور ، ابن شهاب پس از مرگ پدرش بر خلیفه عبدالملک در دمشق وارد شد و از آن به بعد ، به مدت ۴۵ سال در مناصب مختلف همراه حاکمان بوده و به پشتوانه این ارتباط ، از عطایای آنان بهرمند گشت [۹] . خلیفه هشام بن عبدالملک برای او دو منشی تعیین کرده بود که مطالب و آثارش را می نگاشتند و چون زهری از دنیا رفت، انبوهی از تألیفات او در خزانه اموی ها برجای ماند [۱۰] .
 


۱_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۸۴

۲_ نشأه علم التاریخ عند العرب / دوری / ص ۶۹

۳_ منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۵۱

۴_ الأعلان بِالتوبیخ / ص ۸۸
تاریخ التراث العربی / سزگین / ج ۱ / ص ۷۶ تا ۷۹

۵_ دائرة المعارف الاِسلامیة / ج ۴ / ص ۴۸۶

۶_ ن ک : شفاهی و مکتوب ، در نخستین سده های اسلامی / گریگور شولر / به ترجمه و کوشش نصرت نیل ساز / ص ۳۱
ن ک : منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۵۱ و ۵۲ و ۱۲۰

۷_ ن ک : منابع تاریخ اسلام / رسول جعفریان / ص ۵۱ و ۵۲ و ۱۲۰

۸_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ۱۸۴

۹_ ن ک : تاریخ سیاسی اسلام / رسول جعفریان / ج ۱ / ص ۴۳
مقاله ابن شهاب زهری و عداوت اهل بیت علیهم السلام

۱۰_ دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی / دکتر حسن حضرتی / ص ۱۷۱ به نقل از : علم تاریخ در اسلام / ص ۲۲۷