بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی؟ بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی. | ویرِ ویرایش | محمد یوسفی‌شیرازی
بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی؟ بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی. بگو ببینم. چقدر کتاب می‌خوانی؟ بگو ببینم، چقدر کتاب می‌خوانی؟
نکته‌ی اول: جمله‌ی مرکب و نشانه‌گذاری براساس جمله‌ی پایه
دو نوع جمله داریم: جمله‌ی ساده و جمله‌ی مرکب. به‌طور خلاصه، جمله‌ی ساده جمله‌ای است که یک فعل دارد و جمله‌ی مرکب جمله‌ای است که دست‌کم دو فعل دارد.
جمله‌ی ساده: من آمدم. جمله‌ی مرکب: وقتی که آمدم، نبودی.
جمله‌ی مرکب (در اینجا منظور جمله‌ی مرکب ناهم‌پایه است. برای اطلاع بیشتر دراین‌باره، اینجا را ببینید) از دو جمله‌ی کوچک‌تر ساخته می‌شود: یکی جمله‌ی پایه که جمله‌ی اصلی است و بار عمده‌ی معنا به دوش آن است؛ دیگری جمله‌ی پیرو که وابسته‌ی جمله‌ی پایه است و معمولاً حرف‌ربط وابسته‌ساز در ابتدایش می‌آید. برای مثال، در جمله‌ی بالا، «وقتی که آمدم» جمله‌ی پیرو است و «نبودی» جمله‌ی پایه. «وقتی که» هم حرف‌ربط وابسته‌ساز است.
نکته‌ی مهم در نشانه‌گذاری جمله‌ی مرکب این است که نشانه‌ی پایان جمله با توجه به جمله‌ی پایه تعیین می‌شود؛ حتی اگر در بخشی از جمله‌ی مرکب، واژه‌ای دال بر پرسش آمده باشد. به‌تعبیر گویاتر، اگر جمله‌ی پایه خبری باشد، جمله به نقطه ختم می‌شود و اگر جمله‌ی پایه پرسشی باشد، جمله را با نشانه‌ی پرسش تمام می‌کنیم و اگر جمله‌ی پایه عاطفی باشد، در پایان جمله نشانه‌ی عاطفه می‌نشانیم.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
بگو [که] چگونه بخندم. حدس بزن [که] کی بود. نمی‌دانم [که] از چه بنویسم.
این‌ها همه جمله‌های مرکبی است که حرف‌ربط «که» در آن‌ها حذف شده است. در این نمونه‌ها، به‌ترتیب «بگو» و «حدس بزن» و «نمی‌دانم» جمله‌ی پایه است و «چگونه بخندم» و «کی بود» و «از چه بنویسم» جمله‌ی پیرو. در این سه جمله‌ی پایه، دو تا از فعل‌ها فعل امری است و یکی فعل خبری. بنابراین، ازآنجاکه نشانه‌ی پایان جمله را فعل جمله‌ی پایه تعیین می‌کند، باید در پایان هر سه جمله نقطه بگذاریم و نه نشانه‌ی پرسش؛ همان‌طور که این جمله‌ها را بیرون از جمله‌ی مرکب نیز با نقطه تمام می‌کنیم:
بگو. حدس بزن. نمی‌دانم.
درواقع، در چنین جمله‌هایی نباید فریب واژه‌های پرسشیِ «چگونه» و «چه» «چیست» را بخوریم. این صورت‌ها را وقتی می‌توانیم پرسشی بگیریم و در پایانش نشانه‌ی پرسش بگذاریم که جزئی از جمله‌ی مرکب نباشد و مستقل به کار رفته باشد؛ مثلاً:
چگونه بخندم؟ کی بود؟ از چه بنویسم؟
«بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی» هم بنا به یک تحلیل، جمله‌ی مرکب است و دو «که» در آن محذوف. همچنین چون «بگو» فعل پایه است و حالت امری دارد، گذاشتن نشانه‌ی پرسش در آخر جمله غلط است. مطابق این تحلیل، باید جمله را این‌طور نشانه‌گذاری کنیم:
بگو [که] ببینم [که] چقدر کتاب می‌خوانی.
نکته‌ی دوم: دوتحلیلی‌بودن جمله
گذشته از حالتی که با جمله‌ی مرکب روبه‌رو بودیم، صورت زبانی «بگو ببینم چقدر کتاب می‌خوانی» را جور دیگری هم می‌شود تقطیع و فهم کرد. در این تقطیع، با دو جمله‌ی مستقل روبه‌روییم و نه یک جمله‌ی مرکب؛ یعنی «بگو ببینم» یک جمله است و «چقدر کتاب می‌خوانی» یک جمله. برپایه‌ی این تحلیل، با یک جمله‌ی امری مواجهیم و یک جمله‌ی پرسشی:
بگو ببینم. چقدر کتاب می‌خوانی؟
نکته‌ی سوم: نادرستیِ ویرگول پس از جمله‌ی کامل
طبق تحلیل دوم، «بگو ببینم» جمله‌ای کامل و تمام‌شده است و بنابراین، صحیح نیست که آن را به ویرگول ختم کنیم. جمله‌ی کامل را با توجه به خبری‌بودن یا پرسشی‌بودن یا عاطفی‌بودن، باید به یکی از نشانه‌های پایان جمله ختم کنیم: نقطه، نشانه‌ی پرسش، نشانه‌ی عاطفه. نادرستیِ ویرگول و نقطه‌ویرگول در چنین جایگاهی را پیش‌تر در فرسته‌ای مفصل شرح داده‌ام. به‌طور خلاصه، قاعده این است که برای مرزبندی جمله‌های متن باید معیار روشنی داشته باشیم و تا می‌توانیم، جمله‌های دستوریِ مستقل را به‌سبب پیوند معنایی‌ای که با یکدیگر دارند، با ویرگول یا نقطه‌ویرگول به هم وصل نکنیم. درواقع، مطابق این تلقی، پیوند معنایی جمله‌های کامل در متن منسجم را جایگاه جمله‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد و نیازی نیست این ارتباط را با نشانه‌هایی مثل ویرگول یا نقطه‌ویرگول که به نوعی تعلیق و ناتمامی دلالت می‌کند، نشان دهیم. به‌بیان گویاتر، همین که دو جمله پشت‌سرهم آمده، به‌خوبی نشان‌دهنده‌ی ارتباط معنایی آن‌ها است و غالباً لازم نیست این پیوستگی را با ویرگول یا نقطه‌ویرگول نشان دهیم. با این توضیحات، «بگو ببینم» جمله‌ی کامل و مستقلی محسوب می‌شود و چون پرسشی و عاطفی نیست، در پایانش باید نقطه بگذاریم:
