تـُراث📚کانال عدنان فلّاحی

2022-06-09 17:17:24 ترجمه‌ی سه‌گانه‌ی مارشال هاجسون به عربی

مارشال هاجسون (۱۹۲۲-۱۹۶۸م) تاریخ‌نگار، شرق‌شناس و استاد برجسته‌ی مطالعات اسلامی در دانشگاه شیکاگو بود.
هاجسون مورخی بزرگ و جریان‌ساز در حوزه‌ی مطالعات تاریخی اسلام به شمار می‌آید. اثر مشهور و آوانگارد او که از مسیر بازاندیشی در شیوه‌ی نگارش تاریخ اسلام، درصدد ارائه‌ی نوعی روایت جهانی از تاریخ مسلمین است، الهام‌بخش چندین مورخ بود. رابرت اروین درباره‌ی هاجسون می‌نویسد:
"او یکی از نخستین کسانی هم بود که دغدغه‌های فیلولوژیک و تقلیدهای رایج از سنت کلاسیک در سنت آلمانی را درباره تاریخ اسلام کنار نهادند"[۱].
اما اثر معروف و مفصل او که در سه جلد و پس از مرگش منتشر شد "مخاطره‌ی اسلام: آگاهی و تاریخ در تمدنی جهانی"[۲] به تازگی از سوی یکی از نشرهای پیشرو و معروف جهان عرب در بیروت ترجمه و منتشر شده است. در اهمیت این کتاب همین بس که برخی از نویسندگان مانند آلبرت الحورانی آن را من‌حیث ارائه‌ی چارچوبی جدید برای فهم تاریخ، با مقدمه ابن خلدون قیاس گرفته‌اند.
علی‌ای‌حال باتوجه به فقدان ترجمه فارسی سه‌گانه‌ی هاجسون و نیز دشواری مطالعه‌ی آن به زبان اصلی برای بسیاری از مخاطبان، خالی از لطف نیست که فایل ترجمه‌ی عربی هر سه جلد این کتاب را قرار دهیم. گفتنی است پژوهشگران حوزه تاریخ اندیشه‌ها، مطالعات شرق‌شناسی و به طور اعم علاقمندان به مطالعات تاریخی و اسلامی از این اثر هاجسون بهره خواهند برد:
مغامرة الاسلام: الضمير والتاريخ في حضارة عالمية (المجلد الاول: العصر الكلاسيكي للاسلام)
مغامرة الاسلام: الضمير والتاريخ في حضارة عالمية (المجلد الثاني: امتداد الاسلام في العصور الوسطى)
مغامرة الاسلام: الضمير والتاريخ في حضارة عالمية (المجلد الثالث: امبراتوريات البارود والعصور الحديثة)
____
ارجاعات:
[۱]. رابرت اروین، دانش خطرناک؛ شرق‌شناسی و مصائب آن، ص۲۹۵، ترجمه محمد دهقانی، نشر ماهی
[2]. The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization

عدنان فلّاحی


https://t.me/AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-06-03 16:26:49 ناسازه‌ی پوپولیسم و اندیشه‌ی سیاسیِ قُدَمایی

پوپولیسم (Populism) در یک معنای دم‌دستی اشاره به سیاستی دارد که با تفکیک آشکار بین دو طیف از مردم (خواص/عوام یا عادی/نخبه) می‌کوشد خود را حامی اردوگاه اکثریتِ توده‌ها قلمداد کرده و مشروعیت خود را به این حمایت عوام ـ در برابر خواص ـ مستند کند. بر همین اساس، برخی از ناظران مدعی شده‌اند که جریان‌های سیاسی موسوم به اسلامگرا در خاورمیانه رویکردهای پوپولیستی دارند و بدین ترتیب پیوند و ارتباطی بین پوپولیسم و اندیشه‌ی سیاسی ارتدکسی ایجاد کرده‌اند.
اما رجوع به منابع اصلی قدما و متن‌خوانی‌های دقیق خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. برای مثال در بستر اندیشه‌ی سیاسی ارتدکسی اهل سنت، توده‌ها یا به قول قُدَما "عوام الناس" اساسا در روند تثبیت مبانی مشروعیت حکومت هیچ محلی از اعراب ندارند چه رسد به اینکه مبنای این مساله قرار گیرند. اندیشه‌ی سیاسی ارتدکسی سُنّی از قضا بسیار خاص‌گراست و با پیش کشیدن مفهومی به نام "اهل حل و عقد"، عوام را به شکل کلی از مسأله‌ی مشروعیت سیاسی حذف می‌کند.
نظریه‌پردازان بزرگ اهل سنت از زمان قاضی ابوالحسن ماوردیِ شافعی (450هـ) به تفصیل درباره شروط اهل حل و عقد سخن گفته‌اند و دایره‌ی تنگ و مضیّق آن را به گونه‌ای تحدید کرده‌اند که اکثریت مطلق مردم خودبخود از شمول آن خارج‌اند. برای مثال فقیه بزرگ شافعیِ اوایل عصر عثمانی یعنی شمس الدین رملی (1004هـ) ـ که به مجدد قرن دهم قمری و نیز شافعی دوم نیز مشهور است ـ می‌نویسد:
«بیعت عوامِ غیر اهل حل و عقد، [برای تشکیل حکومت] هیچ اعتباری ندارد»[1].
این مسأله به قدری مشهور و بدیهی است که حتی فقهای بزرگ معاصر نیز آن را بازگو کرده‌اند. وهبة الزحیلی می‌نویسد:
«برای عامی همین اعتقاد به اینکه تحت امر حاکم باشد کافی است؛ پس اگر شخص عامی خلاف چنین اعتقادی را در دل راه دهد، دچار فسق شده و مشمول این سخن پیامبر ص است که: هر کس بمیرد در حالی‌که تحت بیعتی نباشد پس به مرگ جاهلی از دنیا رفته است»[2].
صدالبته با اضافه کردن این توضیح که غیرمسلمانان (اهل ذمه) و زنان نیز کاملا خارج از دایره‌ی اهل حل و عقدند، ماهیت خاص‌گرایانه و انحصارگرایانه‌ی اندیشه سیاسیِ قُدمایی، بیش از پیش خودنمایی می‌کند.
بنابراین، به نظر می‌رسد که هرگونه پیوند ایجاد کردن تئوریک بین پوپولیسم ـ به مثابه یکی از ایدیولوژی‌های مدرن سیاسی ـ و اندیشه سیاسی ارتدکسی اهل سنت، بدین معنا که در بالا آمد، جمع میان دو عنصر متضاد و یک ناسازه‌ی مفهومی است. صدالبته ممکن و بلکه محتوم است که برخی از جریان‌های اسلامگرا، با عدول از این اصول ارتدکسی، ماهیتی شبه‌مدرن برای فعالیت‌های سیاسی خود ایجاد کنند که در این حالت، صورت مسأله به کلی دگرگون خواهد شد.
ـــــــــــــ
ارجاعات:
[1]. «أَمَّا بَيْعَةُ غَيْرِ أَهْلِ الْحَلِّ وَالْعَقْدِ مِنْ الْعَوَامّ فَلَا عِبْرَةَ بِهَا» (الرملی، نهایة المحتاج، 7/410)
[2]. «ويكفي للعامي اعتقاد أنه تحت أمره، فإن أضمر خلاف ذلك فسق، ودخل تحت قوله عليه الصلاة والسلام: من مات وليس في عنقه بيعة، مات ميتة جاهلية(رواه مسلم في باب الإمارة)»(الزحیلی، الفقه الاسلامی وادلته، 8/6168)

عدنان فلّاحی


https://t.me/AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-29 16:19:51 مطالعات ترکیه: سلطان محمد فاتح و منافع ملی

حدود ششصد سال پیش و در روزی چون امروز در ۲۹می۱۴۵۳میلادی، شهر قسطنطنیه پس از حدود ۳۰بار تلاش ناموفقِ ایرانیان، امویان، عباسیان و... نهایتا به دست سلطان محمد دوم عثمانی (ملقب به فاتح) اصطلاحا فتح شد و ارتش محمد فاتح، تومار بیش از هزار سال امپراتوری باشکوه روم شرقی (بیزانس) را نیز در هم پیچید.
به گواه منابع مکتوب مسلمین، اهمیت ژئوپولیتیک قسطنطنیه(استانبول امروزی) حتی در عصر اموی و عباسی هم امری عیان و مشهود بوده تا جایی که محدثان عصر عباسی کسانی چون احمد حنبل و... حدیثی منسوب به پیامبر اسلام ص را نقل کرده‌اند که بر اساس آن، فتح قسطنطنیه به مسلمین بشارت داده شده و فاتح این شهر و نیز ارتش وی مورد ستایش قرار گرفته اند (لَتُفْتَحَنَّ القُسطَنْطِينِيَّةُ فلنعمَ الأميرُ أميرُها ولنعمَ الجيشُ ذلك الجيش).
استانبول در تمام دوران امپراتوری عثمانی شهری باشکوه و مجلل بود و پس از ایجاد جمهوری ترکیه به دست مصطفی کمال آتاتورک نیز اهمیت و اعتبار پیشینش چند برابر شد.
استانبول امروزه قلب تپنده اقتصاد ترکیه و یکی از مهم‌ترین مراکز ترابری و حمل و نقل در اروپاست؛ ضمن اینکه حدود یک چهارم کل جمعیت ترکیه ساکن این شهر هستند و نقش این شهر در سبد درآمدهای توریستی ترکیه نیز بی‌بدیل و منحصربفرد است.
با تمام اینها آیا استانبول و حافظه‌ی اسلامی و عثمانیِ پَس آن، ارزش افزوده‌ای برای شهروندان غیرترکیه‌ای دارد؟
مقامات ترکیه امروزه روایت منسوب به پیامبر اسلام ص درباره فتح قسطنطنیه را به همراه ترجمه‌ی چند زبانه‌اش، بر سر در ورودی مسجد معروف ایاصوفیه (به مثابه نماد کلان‌شهر استانبول) نصب کرده‌اند و بدین وسیله با ارجاع مفاد این روایت به محمد فاتح[١]، برای جمهوری ترکیه اعتبار دینی و مزیت توریستی را یکجا گردآورده‌اند. حقیقت این است که ارزش افزوده‌ی این شهر و فتح تاریخی آن صرفا به حساب منافع ملی ترکیه و شهروندان ترکیه سرریز خواهد کرد و في‌المثل شهروندان افغانستان، عراق یا الجزایر برغم سهیم بودنشان در مفهوم فرهنگی "امت مسلمان" - و نه مفهوم سیاسی امت - سهمی در این سودآوری ندارند. اینجاست که مفهوم منافع ملی، اهمیت و جایگاه ویژه خود را در مناسبات سیاسی نشان می‌دهد. به دیگر سخن در ساختارهای سیاسی دولت-ملت تمام اعتبار تاریخ و پتانسیل‌های یک کشور، ناخودآگاه در خدمت منافع ملی و مردمان آن سرزمین خواهند بود چنان‌که چنین نکته‌ی بدیهی‌ای در پیامی که رجب اِردوغان رئیس جمهور ترکیه به مناسبت ۵۶۸امین سالگرد فتح قسطنطنیه در حساب تلگرامی خود در سال گذشته منتشر کرد نیز عیان است:
"من با احترام و افتخار، یاد سلطان محمد فاتح و ارتش باافتخار او را گرامی می‌دارم که به ستایش پیامبرمان مفتخر بودند، و این شهر ویژه را به میراث تمدن ما اضافه کردند"
____
ارجاعات:
[١]. گفتنی است نه صحت این روایت محل اجماع محدثان است و نه ترجمان آن به فتح محمد دوم محل وفاق. منتها چنین چندوچون‌های پژوهشی‌ای کوچکترین اهمیتی برای پیشبرد پروژه‌های کلان سیاسی ندارد چنان‌که نه مقامات ترکیه و نه حتی سلاطین عثمانی نیز به این اما و اگرها اهمیتی نمی‌دادند.

عدنان فلّاحی


https://t.me/AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-26 20:43:51 تأثیر ظروف تاریخی بر گردآوری دانش: مورد امیر صنعانی (1768م)

آیا زیستن در یک مکان، زمان و یک فضای فرهنگی و اجتماعی خاص، می‌تواند بر معارف و تجارب و قوه‌ی تحلیل آدمیان تأثیر بگذارد؟ به دیگر سخن، آیا "ظروف تاریخی" بر مسأله‌ی فهم و گردآوری دانش‌ها مؤثرند؟
محمد بن اسماعیل صنعانی، معروف به امیر صنعانی یکی از بزرگ‌ترین علما و فقهای یمن است که شوکانی او را "مجتهد مطلق" و "امام کبیر" می‌داند[1]. او آثار مهم و مشهوری در شرح احادیث فقهی و علوم حدیث دارد.
صنعانی در شرح احادیث الجامع الصغیر سیوطی و به هنگام شرح حدیث "لتفتحن القسطنطينية..." می‌نویسد: «من نام امیری که قسطنطنیه به دست او فتح شد نمی‌دانم ولی این شهر الآن در دست مسلمین است»[2].
در اینجا می‌بینیم که عالِم بزرگی مانند صنعانی از اینکه قسطنطنیه به دست سلطان محمد دوم عثمانی فتح شد اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. در حالی این موضوع از مشهورات تاریخی است و برای مثال تمام حتی کودکان دبستانی اهل ترکیه می‌دانند که استانبول (یا همان قسطنطنیه) در سال 1453 به تصرف ارتش سلطان محمد دوم (ملقب به فاتح) درآمد و بدین ترتیب تومار امپراتوری روم شرقی (بیزانس) در هم پیچیده شد.
این فقط مثال بسیار کوچک و دم‌دستی‌ای بود که نشان می‌دهد ظروف تاریخی چقدر در فرآیند گردآوری معارف، دانش‌ها، و روند فهم و تحلیل آنها مؤثر است؛ چنان‌که فرآیند متخیل‌سازی و غول‌سازی از بسیاری بزرگان چقدر خلاف شواهد تجربی و عینی و بدیهی می‌نماید.
ــــــــــــــــ
ارجاعات:
[1]. الشوکانی، البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، 2/133
[2]. الامیر الصنعانی، التنویر، 9/30

عدنان فلّاحی


https://t.me/AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-21 22:23:08 درباره‌ی خاستگاه‌های غربی اسلام نظریه‌ی شگرفی که ساموئل هانتینگتون استراتژیست و متفکر بزرگ امریکایی تحت عنوان نبرد تمدن‌ها ساخت و پرداخت، صرفا ناظر بر خط‌کشی‌ها و بقول هانتینگتون "گسل"‌های مابین تمدن‌های بزرگ معاصر بود. البته گرچه فی‌المثل هانتینگتون… باز کردن / نظر دهید

2022-05-18 00:46:11 جدول گزارش سالانه‌ی درگیری‌های مابین مذاهب شیعه و سنی در بغداد عصر عباسی (حد فاصل سال‌های ۴۲۳تا۴۴۸هجری) به سبب فقدان مدارا و آزادی عقیدتی (جدول سوم)*
گفتنی است گزارش درگیری‌های مابین اشاعره و حنابله و حتی شافعیه و حنفیه در بغداد و سایر شهرهای دوره عباسی خود بحث مفصلی می‌طلبد که ما گوشه‌هایی از آن را پیش‌تر در سلسله نوشتارهای "تفتیش عقاید در تاریخ مسلمین" آوردیم.


* منبع: د. محمد رضا بارانی، بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل‌بویه در بغداد، ص۲۶۳، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲

@AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-18 00:46:11 جدول گزارش سالانه‌ی درگیری‌های مابین مذاهب شیعه و سنی در بغداد عصر عباسی (حد فاصل سال‌های ۳۸۰تا۴۲۲هجری) به سبب فقدان مدارا و آزادی عقیدتی (جدول دوم)*
گفتنی است گزارش درگیری‌های مابین اشاعره و حنابله و حتی شافعیه و حنفیه در بغداد و سایر شهرهای دوره عباسی خود بحث مفصلی می‌طلبد که ما گوشه‌هایی از آن را پیش‌تر در سلسله نوشتارهای "تفتیش عقاید در تاریخ مسلمین" آوردیم.


* منبع: د. محمد رضا بارانی، بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل‌بویه در بغداد، ص۲۶۱، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲

@AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-18 00:46:11 جدول گزارش سالانه‌ی درگیری‌های مابین مذاهب شیعه و سنی در بغداد عصر عباسی (حد فاصل سال‌های ۳۳۸تا۳۷۹هجری) به سبب فقدان مدارا و آزادی عقیدتی (جدول اول)*
گفتنی است گزارش درگیری‌های مابین اشاعره و حنابله و حتی شافعیه و حنفیه در بغداد و سایر شهرهای دوره عباسی خود بحث مفصلی می‌طلبد که ما گوشه‌هایی از آن را پیش‌تر در سلسله نوشتارهای "تفتیش عقاید در تاریخ مسلمین" آوردیم.


* منبع: د. محمد رضا بارانی، بررسی تاریخی تعامل فکری و سیاسی امامیه با فرقه‌های معتزله، حنابله و اشاعره در عصر آل‌بویه در بغداد، ص۲۶۰، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲

@AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-05-07 17:01:56 درباره‌ی خاستگاه‌های غربی اسلام

نظریه‌ی شگرفی که ساموئل هانتینگتون استراتژیست و متفکر بزرگ امریکایی تحت عنوان نبرد تمدن‌ها ساخت و پرداخت، صرفا ناظر بر خط‌کشی‌ها و بقول هانتینگتون "گسل"‌های مابین تمدن‌های بزرگ معاصر بود. البته گرچه فی‌المثل هانتینگتون مطلقا به منشا و تبار تاریخی-جغرافیایی تمدن مسلمین نپرداخت اما اینک در پرتو پژوهش‌های تاریخی جدید در مناطقی از خاورمیانه که متمرکز بر سنگ‌نوشته‌ها و پاپیروس‌های به جا مانده از قرن‌های ششم تا هشتم میلادی است، مورخان حرف‌های تازه‌ای در این باب دارند.
این مورخان با تکیه بر اهمیت بی‌بدیل امپراتوری روم شرقی به مرکزیت قسطنطنیه(استانبول امروزی) معتقدند که خاستگاه تمدنی که مسلمین در فاصله‌ قرون نهم تا دوازدهم میلادی در مناطق پهناوری از آسیا، شمال آفریقا و قسمت‌هایی از اروپا گستراندند، به همان اندازه تمدن مسیحیان، "غربی" است. برای توضیح این نکته ما ابتدا توضیح مختصری درباره خاستگاه تاریخی مسیحیت ارائه داده و سپس عباراتی را از پروفسور خوان کول (استاد تاریخ در دانشگاه میشیگان) برای فتح باب نقل می‌کنیم.
برغم اهمیت و اعتبار خاصی که دستگاه کلیسای واتیکان در اروپا برای مسیحیان و تاریخ مسیحیت دارد، منشاء و خاستگاه تکوین و گسترش الهیات مسیحی را نه در قلب اروپا، بلکه باید در شرق جغرافیایی و در حوزه تمدنی امپراتوری روم شرقی جستجو کرد. این امپراتور کنستانتین بود که مسیحیت را نخستین بار به دین رسمی امپراتوری روم شرقی تبدیل کرد. شورای بسیار مهم نیقیه - به مثابه نخستین شورای جهانی کلیسا که نقش بی‌بدیلی در تدوین ارتدکسی مسیحی بازی کرد - در سال ۳۲۵میلادی در شهر نیقیه تشکیل شد که جزئی از امپراتوری روم شرقی بود. این شهر در ناحیه شمال غربی آناتولی واقع شده بود که بلحاظ جغرافیایی اینک در موقعیت شهر جدید ایزنیک(iznik) در استان بورسای ترکیه قرار دارد. همچنین شورای دوم کلیسا نیز در قسطنطنیه تشکیل شد. شورای سوم در سال ۴۳۱میلادی در شهر باستانی اِفِسوس تشکیل شد که اینک در نزدیکی شهر سلجوق(Selçuk) در استان ازمیر ترکیه واقع شده است. شورای بسیار مهم خلقیدون یا کلسدون در سال۴۵۱ میلادی نیز در شهر باستانی خلقیدون تشکیل شد که اینک در موقعیت جغرافیایی محله‌ای از نواحی آسیایی استانبول مشرف به تنگه بُسفُر با نام کادیکوی(Kadıköy) قرار دارد. از همه اینها مهم‌تر زادگاه عیسی مسیح در بخشی از جغرافیای فلسطین کنونی و نواحی تحت سیطره امپراتوری روم شرقی بوده که آن نیز بلحاظ جغرافیایی نه داخل اروپا بلکه در سرحدات قاره آسیا و اروپا واقع است. با عطف به این واقعیات، بخشی از مطلب پروفسور خوان کول را مرور می‌کنیم:
"مورخین به‌گونه غیر منصفانه‌ای امپراطوری روم قدیم با پایتختش «کنستانتینوپل» (Constantinople) را تا همین اواخر مورد مسامحه قرار داده بودند، ولی از زمان «آوریل کامرون» (Averil Cameron) و «پیتر برآن» (Peter Brown) و تحت تأثیر زیاد محققینی مثل آن‌ها، روزگار عهد عتیق احیاء شده و توسعه یافته است، آن امپراطوری به‌طور قطع به ساختن دنیای ما کمک کرده است؛ بیشتر قوانین در اروپا و آمریکا(ی شمالی و جنوبی) مبتنی بر کدهای «ژوستینین» (Justinian) (۵۲۷-۵۶۵) است، البته میراث عدم تساهل و تسامح نیز می‌تواند مورد بحث قرار گیرد. امپراطوری مسیحی پرستش شرک آمیز( باقیمانه از فرهنگ چند خدایی روم باستان) را که هنوز مورد پیروی کسانی بود، ممنوع کرد و در مواردی در قرون شش و هفت تصمیم گرفت پیروی از یهودیت را نیز ممنوع سازد و (به این ترتیب) در حاشیه مرزهایش، آلمان آریاییسم (دکترین مسیحیتی که به تثلیث باور نداشت) و اسلامِ خاور نزدیک رشد کرد. آنچنان که «پیتر سریس» (Peter Sarris)، «گارت فودن» (Garth Fowden) و «گلن بوئرساک» (Glen Bowersock) ادّعا کرده‌اند، محمدِ پیامبر، بسیار فراتر از بیشتر مورخینی که قبل از شناخت دهه اخیر (در مورد روم) قلم‌فرسایی کرده‌اند، یک مرد روم باستان بود! «جکوب ادسا» (Jacob of Edessa) (۶۴۰-۷۰۸) ذکر کرده که محمد از وطنش قسمت غربی عربستان برای تجارت به فلسطین و نواحی یا استان‌هایی از مناطق عرب‌نشین روم و فنیقیه سوریه (شامات) سفر می‌کرد، خسرو دوم امپراطور ایران در سال ۶۰۳ به روم شرقی حمله کرده و در سال ۶۱۴ ارتش او، به گفته برخی به کمک جمعیت فراوان یهودی فلسطین پیشین، که احساس می‌شد کنستانتینوپل (Contantinople) از آنها حمایت کافی نمی‌کند، اورشلیم را گرفته بودند.در سال ۶۱۹ مصر نیز سقوط کرد. بیشتر دوران پیامبری محمد همزمان با این عصر توسعه فرمانروایی ایران و کاهش قدرت روم می‌باشد. در این عصر تاریخی، قرآن به وضوح حامی روم است و در عبارتی که گویی از سقوط دمشق درسال ۶۱۳ ریشه گرفته، در سوره روم آیات ۱ تا ۶ می‌گوید..."(برگرفته از ترجمه فارسی مطلب خوان کول منتشر شده در سایت زیتون)

عدنان فلّاحی


https://t.me/AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید

2022-04-27 05:12:52 فایل کتاب "حدیث‌گرایی ابوحنیفه؛ گسست بین ابوحنیفه و ابوحنیفه‌ی متخیّل" (نسخه‌ی چاپی)
* نویسنده: عدنان فلّاحی
* نشر مهرواژه، سال ۱۴۰۰ش
* ۲۸۳صفحه

گفتنی است نسخه‌ی کامل کتاب پس از اجازه از ناشر محترم، اینک برای نخستین بار در فضای مجازی از این کانال منتشر شده است.

@AdnanFallahi باز کردن / نظر دهید