2023-05-11 06:48:51
از تاریخ تا اسطوره
در حاشیۀ تصویرسازی دکتر عبدالکریمی از امام حسین(ع)
جعفر نکونام 20 اردیبهشت 1402
ما سه رویکرد مختلف نسبت به شخصیت‌های تاریخی دین می‌توانیم داشته باشیم که عبارت‌اند از: رویکرد تاریخی، رویکرد حذفی و رویکرد اسطوره‌ای. رویکردی که فیلسوف ارجمند جناب آقای دکتر بیژن عبدالکریمی نسبت به امام حسین(ع) در کلیپ پیوست اتخاذ کردند، از قسم رویکرد اسطوره‌ای برشمرده می‌شود.
رویکرد تاریخی
رویکرد تاریخی به شخصیت‌های تاریخی به این معناست که ما آنها را چنان که در تاریخ بودند، بخواهیم در عصر حاضر الگو قرار دهیم؛ نظیر این که بخواهیم در سن پنجاه سالگی دختری نه ساله را به همسری برگزینیم یا تعدد زوجات اختیار کنیم و یا بر برده داری مهر قبول بزنیم یا با جهاد ابتدایی و شعار «أَسْلِمْ تَسْلَمْ»(مسلمان شو و گرنه تو را می‌کشیم- صحيح البخاري، ح4301) به ناهمدینان هجوم بریم و آنان را به زور مسلمان کنیم و گرنه اموال و زنانشان را به غنیمت ببریم و میان مسلمانان توزیع کنیم.
تردیدی نیست که امروزه داشتن چنین رویکردی نسبت به شخصیت‌های تاریخی، نه میسور است و نه به مصلحت. میسور نیست؛ به این جهت که بشریت امروز چنین الگویی را بر نمی‌تابد و اصرار بر پیروی از چنین چهره‌ای از شخصیت‌های تاریخی بسان شنا کردن در خلاف مسیر سیل بنیان‌کنی است که هستی ما را به فنا می‌برد و به مصلحت نیست؛ چون هیچ نتیجۀ مثبتی به همراه نخواهد داشت و هرگز تضمین‌کنندۀ سعادت بشر در دنیای امروز نیست؛ بلکه شقاوت و عقب‌ماندگی پایبندان بدان را در پی خواهد داشت.
رویکرد حذفی
رویکرد دیگری که معمولاً در دین‌ستیزان مشاهده می‌شود، این است که فقط به جوانب ناسازگار شخصیت‌های تاریخی با مقتضیات مدرن بشری می‌نگرند و آنان را به کلی کنار می‌گذارند و با کسانی که تعلق خاطری به شخصیت‌های تاریخی دارند، می‌ستیزند که شما چرا چنین شخصیت‌هایی را الگوی خود ساخته‌اید که افکار و رفتاری ناسازگار با اخلاق و حقوق مدرن بشری دارند.
این رویکرد هم نظیر رویکرد پیشین محکوم به شکست است؛ چون هرگز حذف دین و شخصیت‌های دین تاریخی که با علائق دینداران گره خورده است، میسور نیست؛ زیرا تعلق خاطر دینداران، ماندگاری دین و شخصیت‌های تاریخی را تضمین می‌کند؛ لذا ستیز با دین و شخصیت‌های تاریخی هرگز نتیجه‌بخش نیست.
به علاوه، ستیز با دین و شخصیت‌های تاریخی دین، هیچ نتیجۀ مثبتی به همراه نخواهد داشت؛ بلکه باعث از بین رفتن آرامش و آسایش روانی و اجتماعی جامعۀ دینی خواهد شد و آنان را به خشونت و تقابل فرا خواهند خواند.
رویکرد اسطوره‌ای
مراد از رویکرد اسطوره‌ای این است که از شخصیت‌های دین تاریخی چهره‌ای ساخته شود که با مقتضیات مدرن سازگاری داشته باشد. با این تلقی که اگر آن شخصیت‌ها در عصر مدرنیته می‌زیستند، از چنین افکار و رفتاری برخوردار بودند که در این عصر قابل پذیرش است؛ یعنی هرگز حضرت محمد(ص) با دختر نه ساله ازدواج نمی‌کرد و هرگز تعدد زوجات اختیار نمی‌نمود و هرگز با جهاد ابتدایی به گسترش ایدئولوژی خود مبادرت نمی‌ورزید و اساساً به جای تبلیغ ایدئولوژی خود، معارف و اخلاق و حقوق بشری جهانی را تبلیغ می‌کرد.
از امتیازات چنین رویکردی این است که ضمن سازگارسازی دین و شخصیت‌های تاریخی دین با مقتضیات مدرنیته با علائق دینی متدینان هم ستیزه‌گری نمی‌شود؛ بلکه علائق آنان به سمتی جهت داده می‌شود که با مقتضیات مدرن سازگاری داشته باشند.
رویکردی که آقای دکتر بیژن عبدالکریمی در کلیپ پیوست در وصف امام حسین(ع) اتخاذ کرده است، همین رویکرد اسطوره‌ای است؛ لذا بسیار رویکرد ستودنی و قابل دفاعی به شمار می‌رود. او به واقع به همان مسیری رفته است که قاطبۀ علمای دینی در طول تاریخ رفته‌اند. رویکرد قاطبۀ علمای دینی عبارت از تأویل آموزه‌ها و شخصیت‌های دینی به گونه‌ای است که با مقتضیات عصرشان سازگاری داشته باشد.
البته رویکرد اسطوره‌ای اگرچه به لحاظ معرفت‌شناختی اشکال دارد؛ چون واقعیت را چنان که هست نمی‌نمایاند؛ اما به لحاظ کارکرد مثبتی که می‌تواند به همراه داشته باشد، مثبت ارزیابی می گردد؛ چون روشی مسالمت‌جویانه برای همراه‌سازی سنت با مدرنیته تلقی می‌گردد.
یادداشت‌های مرتبط
از معنویت کهن تا معنویت مدرن در حاشیۀ نگاه دکتر عبدالکریمی به امکان تجربۀ امر دینی
ضرورت عبور از خدای قومی به خدای جهانی در حاشیۀ نقد دکتر عبدالکریمی بر دین ایدئولوژیک
قاعده طلایی اخلاق در نقد علمی در حاشیۀ گلایه‌های آقای دکتر عبدالکریمی و دکتر محدثی
معیار بودن ارزش‌ها، نه اشخاص در حاشیۀ سخن دکتر عبدالکریمی مبنی بر خطای مال خود کردن حاج قاسم سلیمانی
نقدی بر تحلیل ماهیت جنبش اعتراضی جاری از سوی دکتر عبدالکریمی
شکاف تمدنی در مناظرۀ دکتر عبدالکریمی و دکتر الهی‌راد
https://t.me/dineaqlani
551 views03:48
