علم، حیات، مغز

2022-07-22 21:52:21 باز کردن / نظر دهید

2022-07-21 16:12:23 سال ۱۳۸۵ در ترمینال مسافربری اهواز دو زن میان‌سال هلندی را ملاقات کردم که چند روزی را برای دیدن اماکن تاریخی و زیبای ایران به کشورمان آمده بودند. هر دو معلم بودند؛ یکی معلم زبان انگلیسیِ کودکان و البته بازنشسته که می‌گفت حدود ۳۰ سال قبل همراه شوهرش در اهواز کار آموزش انگلیسی به کودکان را بر عهده داشته است. دیگری معلم علوم بود که می‌گفت قبل از انقلاب ۱۳۵۷ به‌دلیل شغل شوهرش که کارمند سفارت هلند در ایران بوده، پنج شش سالی در ایران زندگی کرده بود و فارسی نیم‌بندی صحبت می‌کرد.

از هر دری صحبت کردیم تا این‌که سخن به یک داستان رسید. من به آنها گفتم در یکی از کتاب‌های فارسی دوره‌ی دبستان ایران، داستانی است مربوط به پسر هفت هشت ساله‌ی هلندی که غروب‌هنگام در حین گذر از کنار یک سد (dyke) متوجه پدید آمدن سوراخی در سد می‌شود که آب از آن چکه می‌کند. با خود فکر می‌کند تا به خانه برود و کمک بیاورد ممکن است این سوراخ آنقدر بزرگ شود که سد را متلاشی و روستایشان را ویران کند. پس انگشتش را بر سوراخ سد می‌گذارد و به رغم سرمای هوا و کرخت شدن انگشتش، تا صبح همان‌جا می‌ماند تا اینکه صبح‌هنگام روستاییان او را می‌یابند، سد را تعمیر می‌کنند و کارش را می ستایند.
همچنین، اضافه کردم که نام آن پسر در کتاب‌های دوره‌ی دبستان پِطرُس است.

هر دو بانوی هلندی از شنیدن این‌که این داستان در کتاب فارسی یکی از پایه‌های دبستان ایران آمده شگفت زده شدند ولی هنگامی که نامش را گفتم هر دو قویاً انکار کرده گفتند نام این پسر هانس برینکر (Hans Brinker) است نه پطرس؛ و البته یکی از آنها این داستان را واقعی و دیگری آن را داستانی خیالی می‌دانست.

تا چند هفته این سئوال در ذهنم بود که آیا این داستان به‌راستی داستانی واقعی است یا نه؟ و این که چرا در کتاب فارسی نام او را پطرس گذاشته‌اند حال آن که نامش هانس است؟

بنابراین طی چند روزی جستجو در اینترنت به بررسی این داستان پرداختم.

نتیجه‌ی جستجو:

در سال ۱۸۵۶ بانوی نویسنده‌ی آمریکایی، مری میپس داج (Mary Mapes Dodge)، داستانی منتشر کرد تحت عنوان «هانس برینکر یا کفش‌های اسکیت نقره‌ای».

داستان از این قرار بود که پسربچه‌ای فقیر به نام هانس برینکر و خواهرش گِرتل از کشور هلند، به‌دلیل بیماری پدرشان و تلاش در کمک به وضع مالی خانواده سعی می‌کنند در مسابقه‌ی اسکیتی برنده شوند که جایزه‌اش یک جفت کفش اسکیت نقره‌ای است (چقدر مضمونِ فیلم "بچه‌های آسمان" به کارگردانی مجید مجیدی به مضمونِ این داستان نزدیک است!).

در یکی از فصل‌های این داستان، در کلاس درس، داستان پسربچه‌ای هلندی خوانده می‌شود که هنگام گذر از کنار سدی ... بعله! همان داستان پطرسِ خودمان بازگو می‌شود. نام این پسر‌بچه در داستان ذکر نمی‌شود ولی کم‌کم نام این پسر به هانس- یعنی نام شخصیت اصلی داستان - سر زبان‌ها می‌افتد.

بیش از ۹۰ درصد آمریکاییان این داستان را در سنین کودکی و نوجوانی شنیده یا خوانده‌اند و تقریباً همگان نیز نام این پسر‌بچه‌ی قهرمان را به اشتباه هانس برینکر می‌دانند، (حال آنکه در آن قصه‌ی کوتاه در دل آن داستان بلند نام این شخصیت ذکر نشده است.)

حال نکته‌ی جالب این که هلندی‌ها چنین قصه‌ای را در ادبیات فولکلور خود ندارند و این قصه را از آمریکاییان می‌شنوند، آمریکاییانی که برای گردش و تفریح به هلند می‌آیند و در به در به‌دنبال روستا، مجسمه و نشانی از هانس می‌گردند، هانسی که اصلاً وجود خارجی نداشته است.

در سال ۱۹۵۴ نویسنده‌ی هلندی، مارگارت بروجین، با الهام از قصه‌ی کوتاه این پسر قهرمان که بخش بسیار ناچیزی از داستان بلند خانم میپس داج را به خود اختصاص داده است، داستان هانس قهرمان را بسط داد و از آن داستان نسبتاً بلندی ساخت تا این قصه را وارد ادبیات هلند کرده و از هاج و واج ماندن هلندیان در برابر آمریکاییانی که در به در به‌دنبال نشانی از هانس هستند جلوگیری کند.

داستان خانم بروجین در شهر اسپارتدام اتفاق می‌افتد، یعنی همان‌جایی که در سال ۱۹۵۰ مجسمه‌ی نمادین هانس را اداره جهانگردی هلند برای جلب نظر توریست‌های آمریکایی نصب کرد.

در روایت ایرانی این داستان نام پطرس دیده می‌شود که احتمالاً نام کمتر معروف هانس، یعنی پیتر (Peter)، است. پیتر را در زبان عربی و فارسی گاه پطرس می‌نامند (و منشایی انجیلی هم دارد).
در داستان امیرارسلان نامدار نوشته‌ی نقیب‌الممالک، قصه‌گوی مخصوص ناصرالدین‌شاه، نیز نام پادشاه روم و پدر فرخ لقا، پطرس‌شاه است که همان King Peter فرنگیان است.

اما این‌که داستان پطرس معروف را اولین بار چه کسی و از چه منبعی وارد فارسی کرد و طی چه فرآیندی وارد کتاب قدیمِ فارسی دبستان شد هنوز بر من نامعلوم است.

- عبدالرضا شهبازی

@dirinenegar باز کردن / نظر دهید

2022-07-21 16:12:22 باز کردن / نظر دهید

2022-07-20 06:13:33 @dirinenegar باز کردن / نظر دهید

2022-07-20 06:00:11 «ما اینجاییم چون باله‌های گروهی عجیب از ماهی‌ها آناتومی خاصی داشت که بعدها پای جانداران خشکی از تکامل آنها پدید آمد؛ چون زمین طی هیچ دوران یخبندانی کاملاً یخ نبست؛ چون گونه‌ای کوچک و ضعیف و کم‌اهمیت حدود دویست و پنجاه هزار سال قبل در آفریقا ظهور کرد و تاکنون به هر لطایف‌الحیلی که بوده توانسته است دوام بیاورد و منقرض نشود.
شاید برای چرایی حضور خود در زمین حسرتِ 'پاسخ متعالی‌تری' را بخوریم، ولی چنین پاسخی واقعاً وجود ندارد.»

استیون جی گولد (۲۰۰۲-۱۹۴۱)
دیرینه‌شناس آمریکایی

@dirinenegar باز کردن / نظر دهید

2022-07-18 17:59:38 باز کردن / نظر دهید

2022-07-18 11:38:24 در ایران و در عرصۀ دیرینه‌شناسی، خصوصاً دیرینه‌شناسی دایناسورها، بی‌تردید نام عرفان خسروی مترادف است با تسلط، دانش عمیق و گسترده، دقت حیرت انگیز، قدرت فوق‌العاده در نگارش شفاف و پاکیزه و آگاهی از آخرین یافته‌های دیرینه‌شناسی از منابع اصلی و معتبر.
چند سالی است که عرفان را می‌شناسم و از نعمت دوستی با او برخوردارم و روز به روز به صحت آنچه در بالا گفتم بیشتر پی می‌برم. از این رو، هر چه را که در عرصۀ دیرینه‌شناسی می‌نویسد یا می‌گوید با اطمینان خاطر بر می‌گیرم و می‌خوانم و می‌‌شنوم.

شما چند نفر را در ایران سراغ دارید که مانند عرفان خسروی به جزء جزء فیزیولوژی دایناسورها، طرز حرکت آنها، نوع پوشش آنها، شکل دست و پا و سر و منقار و فک و دندان و تاج و چنگال دایناسورها، رژیم غذایی آنها، نوع زیست‌گاه هرکدام، تاریخچۀ تکاملی تک‌تک آنها، مباحث همچنان داغ منشاء آنها، فراز و فرود ۱۶۰ میلیون ‌سالۀ آنها و مباحث مربوط به افول و انقراض آنها تسلط داشته باشد؟
من که کسی را نمی‌شناسم.
از همین روست که وقتی کتابی مربوط به دایناسورها، با ویراستاری علمی عرفان خسروی، ترجمه می‌شود بی‌درنگ آن را تهیه می‌کنم و می‌خوانم:
«راهنمایی صحرایی دایناسورهای آغاز دورۀ کرتاسه؛ سفر به عصر دایناسورها/ نوشتۀ هوان کارلوس آلونسو و گرگوری اس. پاول/ ترجمۀ فرزانۀ پورقناد و ویراستۀ عرفان خسروی/ ۹۶ صفحه/ کتاب‌های پرندۀ آبی؛ گروه کودک و نوجوانِ انتشارات علمی و فرهنگی/ ۱۳۹۵»

این کتاب همچنان که از نامش پیداست به معرفی تعدادی از دایناسورها و تروسرهای کرتاسۀ زیرین (از ۱۴۵ تا ۱۰۰ میلیون سال قبل) می‌پردازد؛ مشخصاً ۱۹ دایناسور و ۲ تروسور.
کرتاسۀ زیرین و یا آغازین زمانه‌ای مهم چه در تاریخچۀ تکاملی دایناسورها و چه در تغییر و تحول زیستگاه‌های زمین است. در این دورۀ ۴۵ میلیون‌ساله بود که گیاهان گل‌دار به‌تدریج بر پهنۀ زمین پدیدار شدند و چشم‌انداز زمین را بسیار امروزی‌تر کردند و این خود بستری شد برای تکامل هر چه بیشتر و متنوع‌تر حشره‌ها، مارمولک‌ها، مارها و پستانداران.
مخاطب کتاب دانش‌آموزان اواخر دبستان و اوایل دبیرستان است و از همین رو، نویسندگان تلاش بسیار کرده‌اند سطح توضیحات از حدود فهم این گروه هدف فراتر نرود و در این کار موفق هم بوده‌اند.

کتاب در پنج فصل تنظیم شده است و در آغار هر فصل نویسندگان در حدود یک الی دو صفحه جاندرانی را که قرار است در آن معرفی کنند توصیف کرده‌اند و شرایط زیستی و اکولوژیکشان را مختصراً به دست داده‌اند.
نویسندگان در هر فصل فقط به معرفی چند گونۀ (عمدتاً نمادین) متعلق به شاخه، راسته، زیرراسته و یا گروهی که در آغاز هر فصل توصیف شده‌اند می‌پردازند.
فصل اول: تروپودها (۹ گونه)
فصل دوم: نخستین پرندگان (۲ گونه)
فصل سوم: سوروپودها (۴ گونه)
فصل چهارم: اورنی‌تیسکین‌ها (۴ گونه)
فصل پنجم:  تروسورها (۲ گونه)
نام علمی گونه (به خط لاتین) و آوانویسی آن به زبان فارسی در آغاز هر بخش نشان داده می‌شود و بعد هر گونه به‌صورت تلگرافی معرفی می‌شود: محل کشف، خانواده، طول، ارتفاع، وزن و خلق و خو.

کتاب سرشار است از نقاشی‌ها و طراحی‌های بسیار زیبا و در عین حال، به لحاظ علمی، بسیار دقیق، که در آشناساختن مخاطب با آن گونۀ خاص بسیار موثرند. در کنار هر تصویر، از کل اندام گونه یا بخشی از اندام آن، توضیحات کوتاهی آمده است که به معرفی بیشتر گونه کمک شایانی می‌کنند.
رنگ زمینۀ تمامی صفحات رنگی خاکی و چشم‌نواز است که به فضاسازی دوران کُهن کمک می‌کند.
ترجمه روان و دقیق است و ویرایش علمی عرفان خسروی خیال خواننده را از بابت دقت و صحت آن و آوانگاری نام دایناسورها و تروسورها راحت می‌کند.
کتاب البته یک اشکال دارد که هیچ ربطی به نویسندگان و مترجم و ویراستار ندارد.
فونت کتاب در قسمت توضیحات آغاز هر فصل بسیار ریز است و با توجه به سن مخاطب کتاب «حتماً» لازم است در چاپ‌های بعدی «حداقل» دو شماره اندازۀ فونت آن را افزایش دهند تا خوانش آن راحت‌تر شود و چشم را خسته نکند.
کتاب با توجه به جنس مرغوب کاغذ و تمام رنگی بودن کل کتاب قیمت مناسبی دارد: ۱۲۰۰۰ هزار تومان.

گرچه کتاب برای مخاطب خاص تحریر شده است ولی برای هر کسی که مشتاق است با این جانداران کهن، از منبعی مطمئن، آشنایی علمی حاصل کند مناسب است.
@dirinenegar باز کردن / نظر دهید

2022-07-18 11:38:24 باز کردن / نظر دهید

2022-07-16 23:02:02 از اینجا تا سحابی حلقه‌ی جنوبی (Southern Ring Nebula) با تلسکوپ فضایی جیمز وب.

فاصله تا زمین: دو هزار سال نوری.

@daneshhamegani باز کردن / نظر دهید